تبريز : شهرستان تبريز در فاصله 619 كيلومتري شمال غرب تهران و در 150 كيلومتري مرز ايران و جمهوري‌آذربايجان قرار گرفته است. این شهرستان مركز استان آذربایجان شرقی است . ارتفاع تبریز از سطح دریا 1340 متر است و با وسعتی حدود 2054 كیلومتر مربع در قلمرو میانی خطه ی آذربایجان و در قسمت شرقی شمال دریاچه ارومیه قرار دارد.
اهر : شهرستان كوهستاني اهر در 103 كيلومتري شمال شرقي تبريز واقع شده و دارای نُه دهستان ، دو بخش و دو شهر است. وسعت این شهرستان 3073 كیلومتر مربع است. قسمت بزرگی از كوه های قره داغ و دامنه های شمالی قوشاداغ ، شهرستان اهر نام گرفته است و در شمال شرقی استان آذربایجان شرقی قراردارد .
آذر شهر : این شهرستان در جنوب شرقی دریاچه ارومیه قرار دارد و از شمال، شرق و غرب با شهرستان اسكو و از جنوب با شهرستان عجب شیر هم مرز است . این شهرستان 1347 كیلومتر مربع مساحت دارد . از نظر تقسیمات كشوری آذرشهر دارای دو بخش ، پنج دهستان و سه شهر یعنی آذرشهر، گوگان و ممقان است.
ارسباران ( ورزقان) : این شهرستان بامساحت 2368 كیلومتر مربع در سال 1380 تأسیس شد و دارای دو بخش ، هفت دهستان و دو شهر است. در شمال ارسباران شهرستان های كلیبر و جلفا،و در شرق آن اهر قرار دارد.
اسكو : شهرستان اسكو از شمال به شهرستان های تبریز و شبستر، از غرب به دریاچه ارومیه ، از جنوب به شهرستان آذرشهر و عجب شیر و مراغه محدود است. این شهرستان 8/1252 كیلومتر مربع مساحت دارد و دارای دو بخش ،پنج دهستان و دو شهر است.
بناب : بناب در قسمت جنوب غربي تبريز و در ساحل شرقي درياچه اروميه واقع شده است. شهر بناب با تبريزحدود 113 و با شهر مراغه حدود 13 كيلومتر فاصله دارد. حدود شرقی این شهرستان را شهرستان مراغه می پوشاند و ملكان در سمت جنوب و عجب شیر در شمال آن قرار دارد .
بستان آباد : شهرستان و شهر كوچك بستان آباد 47 كيلومتر با تبريز فاصله دارد. شهرستان بستان آباد در اطراف‌شرقي كوهستان سهند قرار گرفته و لذا زمستان‌هاي سرد و بهار و تابستان معتدل دارد. شهرستان بستان آباد در قسمت میانی استان آذربایجان شرقی قرار دارد . این شهرستان در شرق شهرستان تبریز و جنوب شهرستان هریس واقع شده است و شهرستان های میانه و سراب حدود شرقی و شهرستان هشترود حدود جنوبی آن را می پوشاند.
هريس : شهرستان هريس در قسمت شرق و شمال شرق تبريز و در فاصله 98 كيلومتري آن قرار دارد. منطقه هريس از حاصلخيزترين مناطق استان آذربايجان شرقي محسوب مي‌شود. در شمال آن ارتفاعات قوشاداغ، بزقوش و سبلان قرار دارد و به نوعي اقليم آن را تحت تأثير قرار مي‌دهد.
هشترود : اين شهرستان در جنوب شرقي تبريز و در فاصله 122 كيلومتري اين شهر واقع شده است و فضايي‌روستايي دارد شهرستان هشترود ، در شمال فلات ایران و در جنوب استان آذربایجان شرقی قرار دارد . شهرستان های بستان آباد ، تبریز ، مراغه ، چاراویماق و میانه ، حدود شمالی ، غربی و شرقی این شهرستان و آذربایجان غربی و زنجان حدود جنوبی آن را می پوشاند.
جلفا : شهرستان جلفا در شمال غرب استان بين شهرستان های مرند ، اهر، ماکو وکليبر واقع شده است . رود ارسدر مرز ايران و جمهوری های آذربايجان و ارمنستان ، از شمال آن می گذرد. مرکز آن شهر مرزی جلفا است که تاتبريز150کيلومتر فاصله دارد.شهرستان جلفا به صورت نوار باریكی در مرز شمالی استان با جمهوری نخجوان و ارمنستان قرار دارد. شهرستان كلیبر حدود شرقی آن را می پوشاند و حدود غربی آن،قسمتی از مرز مشترك استان با آذربایجان غربی است .
كليبر : اين شهرستان در 148 كيلومتري شمال شرقي تبريز و در 45 كيلومتري اهر قرار گرفته است. قلمرو شمالی شهرستان كلیبر ، قسمتی از مرز مشترك ایران با جمهوری آذربایجان است و شهرستان جلفا و ارسباران در حدود غربی و اهر در حدود جنوبی آن قرار دارند.
ملكان : شهرستان ملکان در حد و مرز جنوب غربی آذربايجان شرقی به آذربايجان غربی و کردستان و در گوشه جنوب شرقی درياچه اروميه ، به فاصله 10 کيلومتری آن ، بين شهرستان بناب و هشترود و مراغه و مياندوآب در جلگه رسوبی واقع شده است.
مرند : شهرستان مرند در شمال غربي تبريز در ناحيه نيمه كوهستاني واقع شده است و 71 كيلومتر با تبريز فاصله دارد شهرستان جلفا و ارسباران حدود شمال و شرق آن را می پوشاند و شهرستان شبستر در جنوب آن قرار دارد. حدود غربی شهرستان مرند قسمت كوتاهی از مرز استان با آذربایجان غربی است.
مراغه : شهرستان مراغه در جنوب تبريز و در دامنه جنوبي كوه سهند قرار گرفته و 126 كيلومتر با مركز استان‌فاصله از شمال به شهرستان تبریز ، از شرق به شهرستان هشترود و چاراویماق و از غرب به شهرستان های بناب و ملكان و عجب شیر محدود است.
ميانه : شهرستان ميانه بين دو رشته كوه بزقوش و قافلانكوه، در فاصله 170 كيلومتري جنوب شرقي تبريز واقع شده است. شهرستان های سراب ، بستان آباد، هشترود و چاراویماق حدود شمالی و غربی آن را می پوشاند . حدود جنوبی آن ، استان اردبیل و حدود شرقی آن ، شهرستان خلخال است
سراب : شهرستان سراب 636 كيلومتر با تهران و 130 كيلومتر با تبريز فاصله دارد و در قسمت شرق بستان آبادواقع شده است. شهرستان سراب در غرب میانی آذربایجان شرقی قرار دارد . شهرستان هریس محدوده شمال غربی و بستان آباد حدود غربی و میانه حدود جنوبی آن را می پوشاند.
شبستر : شبستر در 60 كيلومتري شمال غربي تبريز، در مسير خط آهن تبريز - تركيه - اروپا و قسمت جنوبي كوهستان ميشو و شرق درياچه‌اروميه واقع شده است. حدود شمالی شهرستان شبستر را شهرستان های مرند و ارسباران و حدود جنوبی و شرقی آن را شهرستان تبریز و اسكو می پوشاند و دریاچه ارومیه و آذربایجان غربی در حدود غربی شهرستان قرار دارند.
عجب شیر : از شهرستان های مهم شرق دریاچه ی ارومیه و از قدیمی ترین مناطق استان،با قلعه های مهم تاریخی است . این سرزمین در دوره مادها به نام ماد کوچک معروف بود . با حمله مغولان و با ورود هلاکوخان ، آذربایجان مرکز شاهنشاهی مغولان از خراسان تا شام شد. پس از مغولان و خاندان ترکان قره قیونلوها و آق قیونلوها بر این منطقه تسلط یافتندو بعد شاه اسماعیل اول تبریز را پایتخت ایران اعلام کرد . بعد ها در دوره قاجار و در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار بخشی از آذربایجان طی عهد نامه های به روسیه واگذار شد. از نام های دیگر این سرزمین ایرانویچ ،آذرگشسب و آتورپادگان است . بعد از فتحعلی شاه ، شهر تبریز ولیعهد نشین شد و احمد شاه و ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه و بالاخره محمدعلی شاه دوران ولایت عهدی خود را در این شهر گذراندند. رضاخان در سال 1300 شمسی سیطره حکومت مرکزی ایران را بر این منطقه برقرار کرد. با شروع جنگ جهانی دوم در سال 1320 شمسی، نیروهای شوروی وارد ولایات شمالی ایران از جمله آذربایجان شدند. این نیروها در اردیبهشت ماه 1325 شمسی به دنبال طرح مسئله آذربایجان در سازمان ملل متحد، آذربایجان را تخلیه کردند. مردم آذربایجان در جریان ملی شدن صنعت نفت در سال 1329 شمسی مبارزه را علیه استعمار انگلیس آغاز کردند و سرانجام با پیروزی ، انگلیس شکست خورد.
