این آموزش تنها برای آشنایی دوستان علاقه مند هستش امید است در تمام مراحل زندگیتون موفق باشید
آموزش را با نقوش سنتي و خُتايي آغاز مي کنيم. عنصر اوليه در نقوش خُتايي، برگ ساده است. اصولاً در طبيعت، برگ در سايزهاي مختلف وجود دارد، هنرمنداني که خالق آثار مختلف بودند، از همين برگهاي ساده طبيعت الهام گرفتند و آنها را خلق کردند.
براي ترسيم برگ ساده، ابتدا يک قوسِ در حقيقت باز را ترسيم مي کنيم. براي درک بهتر، ابتدا يک دايره بزرگ ترسيم مي کنيم و يک دايره کوچک را در بالا ترسيم مي کنيم و يک دايره بزرگتر در پايين دايره کوچکتر رسم مي کنيم و شکل برگ را از داخل آن ايجاد مي کنيم. در کشيدن کار ابتدا مي بايست ترس به خود راه ندهيد و با اعتماد به نفس، کار را انجام بدهيد.
در ترسيم برگ ديگر، ابتدا يک قوس مي کشيم و قوس جلوي آن طرحي مثل s انگليسي دارد که قسمت پايين آن پهن تر و بازتر مي شود. طرح ديگر غنچه مي باشد؛ در طبيعت غنچه هاي متفاوتي را مي بينيم، غنچه داراي دو قسمت است:
1: ته غنچه 2- گلبرگ غنچه.
ابتدا به آموزش ته برگ مي پردازيم: ابتدا يک خط تقارن مي کشيم و يک خط ديگر بر آن عمود مي کنيم و از خط عمود شده دو خط را به خط تقارن وصل مي کنيم که حالت مثلث متساوي الاضلاع پيدا کند. سپس ضلع پايين مثلث که خط بر آن عمود شده است را به دو قسمت مساوي تقسيم مي کنيم و از هر دو طرف يک شکل s كه حالت برعکس دارد رسم مي کنيم و حالت غنچه را ايجاد مي کنيم.
گلبرگها معمولاً حالت تخم مرغ شکل دارند و روي ته برگ قرار مي گيرند؛ براي رسم گلبرگ روي گلبرگ يک برگ را مي کشيم که جهت اين سه عنصر بايد طوري باشد که خط محوري ما از وسط آنها بگذرد.
براي ترسيم آن، خط محوري را رسم مي کنيم و بعد ته غنچه را رسم مي کنيم. در قسمت گلبرگ، تغييراتي است که شامل خط محوري با فاصله کم بر روي خط محوري عمود است. در قسمت چپ اين خط محوري، برگي را به روي ته غنچه رسم مي کنيم و اين کار را در طرف ديگر تکرار مي کنيم. سپس در وسط اين کار، برگي ديگر رسم مي کنيم و براي تزئين، برگهاي کوچکي را داخل اين سه برگ مي کشيم و يا به جاي برگ وسط حالت گل پنج پر را ايجاد مي کنيم، که حالت قلب است.
غنچه ديگري به نام غنچه قطاري وجود دارد که به اين صورت ترسيم مي شود: ابتدا خط محوري را ترسيم مي کنيم، ته برگي را مي کشيم، از گلبرگهايي با سايز متفاوت استفاده مي کنيم و از بزرگ به کوچک بر روي هم سوار مي کنيم و در نهايت، يک برگ بر روي غنچه رسم مي کنيم. در ميان گلبرگها مي توان از برگهاي کوچک براي تزئين استفاده نمود.
براي کشيدن گل 5 پر، ابتدا يک دايره رسم مي کنيم، يک قطر که به صورت افقي باشد را رسم مي کنيم و خطي را بر اين قطر، عمود مي کنيم. از رأس دايره، خطي با زاويه 17 درجه بر دايره رسم مي کنيم و در پنج طرف، به طور مساوي رسم مي کنيم، سپس روي اين 5 خط را به 3 قسمت مساوي تقسيم مي کنيم. در وسط، يک دايره مي کشيم، سپس نقاط دوم رسم شده روي هر خط را به صورت يک دايره بر روي دايره اصلي مماس مي کشيم تا يک گل پنج پر ايجاد شود. داخل آن را مي توان تزئين کرد و به وسيله مثلث يا دايره مي توان براي گلها، پشت برگ ايجاد کرد.
گلبرگهاي پنج پر مي توانند با شکلها و طرحهاي مختلف و با تعداد گلبرگهاي بيشتري ترسيم شوند، ولي در مجموع به گلهايي که به اين شيوه رسم مي شوند، گل پنج پر گفته مي شود. در ترکيب کلي، گلهاي پنج پر به عنوان گلهاي کوچک و نيمه کوچک ترکيب اصلي نقشه خواهد بود.
براي ايجاد فرم برگ ساده، اگر بخواهيم سايز اين برگ را بزرگتر کنيم، خطوط محيطي به صورت خطهاي طويل و بدون تزئين در خواهد آمد که در زيبايي اثري نخواهد داشت، به همين دليل در دو طرف اين برگ بزرگ شده، از عناصر کنگره و يا پله پله استفاده مي کنيم. براي اين کار ابتدا يک دايره مي کشيم و آن را به چهار قسمت تقسيم مي کنيم. يک چهارم اين دايره را در نظر مي گيريم، يک خط محيطي در آن يک چهارم رسم مي کنيم تا با خط دايره ابتداي برگ را ايجاد کند که مثل هلال مي شود. از مرکز دايره دو خط مساوي را به اين هلال وصل مي کنيم، سپس قسمتي از اين خطها را که به هلال وصل شده به دو قسمت مساوي تقسيم مي کنيم و از سر هلال، يکي يکي، به اين نقطه هايي که ايجاد کرديم، منحني رسم مي کنيم و برگ کامل مي شود.
(بند و ساقه که مصداق آن در طبيعت هست که همان شاخه ها و برگهاي گياهان هستند و وسيله اي براي رشد و نمو گياهان هستند) در نقوش سنتي ساقه ها که گاهي به آنها بند گفته مي شود به دو شيوه ترسيم مي شوند: يکي شيوه گردان و دوم افشان. شيوه افشان در حقيقت ساقه اي را به ما نشان مي دهد که با حالت آزادانه در جهت طراحي طراح افشانده مي شود. شيوه گردان نسبت به ساقه افشان، حالت منظم تري دارد.
براي ترسيم، ابتدا خط افقي را رسم مي کنيم سپس دهانه پرگار را به اندازه دلخواه مثلاً 5/1 تا 2 سانتي متر باز مي کنيم و نقطه اي را روي خط، معلوم مي کنيم و يک نيم دايره رسم مي کنيم، از جايي که نيم دايره بر روي خط ايجاد شده يک نقطه ايجاد مي کنيم، سوزن پرگار را بر روي نقطه قرار مي دهيم و دهانه پرگار را به اندازه قوس نيم دايره رسم شده باز مي کنيم و يک نيم دايره ديگر در جهت عکس، ايجاد مي کنيم و اين کار را تکرار مي کنيم، تا ساقه شکل بگيرد. گفته مي شود اين روش، روش حلزوني است چون در پايان کار، رسم ما حالت حلزون به خود مي گيرد.
گل شاه عباسي از گلهاي قرينه است که مي توان قسمتي را بکشيم و قسمت بعد را کپي کنيم؛ اما يادگيري کامل و کشيدن آن به طور کامل بهتر است.
ابتدا يک نيم دايره مي کشيم سپس خطي را به آن عمود مي کنيم و يک نيم دايره کوچکتر داخل آن رسم مي کنيم، محيط نيم دايره بزرگ را به شش قسمت مساوي تقسيم مي کنيم و سپس از تمام اين شش نقطه به رأس نيم دايره خطوطي را رسم مي کنيم و روي هر خط از محيط دايره تا رأس يک نيم دايره ايجاد مي کنيم. از رأس هر نيم دايره به روي نيم دايره بعدي يک منحني مي کشيم تا گلبرگها ايجاد شود و داخل آن را تزئين مي کنيم.
گل پروانه اي که به آن گل لاله عباسي هم گفته مي شود. براي ترسيم آن ابتدا خط عمود را رسم مي کنيم و به آن يک نيم دايره رسم مي کنيم. سپس خطي را بر آن نيم دايره عمود مي کنيم تا نيم دايره به دو قسمت مساوي تقسيم شود، در يک قسمت آن خطي را که نيم دايره بر آن رسم شده به دو قسمت مساوي تقسيم مي کنيم و يک نيم دايره کوچک رسم مي کنيم، سپس يک خطي را با زاويه 25 از مرکز به محيط رسم مي کنيم و سپس آن را به سه قسمت تقسيم مي کنيم. از نقطه بالايي به محيط دايره کوچک يک حالت انحنايي شکل، مي کشيم تا برگ گل ايجاد شود و آن را با گل پنج پر تزئين مي کنيم. سپس با آيينه اي با قطر 1 ميلي متر، کار را با قرينه خودش بررسي مي کنيم تا نواقص آن را پيدا کنيم.
براي ترسيم آن، ابتدا يک خط عمود مي کشيم و روي آن يک دايره مي کشيم با يک خط عمود بر آن، آن را به دو قسمت مساوي تقسيم مي کنيم. در وسط اين خط افقي نقطه اي را انتخاب مي کنيم و يک نيم دايره رسم مي کنيم و در دو طرف، دو نيم دايره کوچک رسم مي کنيم و محيط نيم دايره اصلي را به شش قسمت تقسيم مي کنيم، سپس از قسمت انتهايي نيم دايره کوچک يک خط انحنا به قسمت مشخص شده روي دايره بزرگ و از هر خط روي خط ديگر انحناي ديگر، تا گلبرگ ايجاد شود، سپس آن را با برگهاي کوچک تزئين مي کنيم و سپس قرينه کار را با آيينه مشاهده مي کنيم.
گردش ساقه را در جهت عقربه ساعت رسم مي کنيم و در همان جهت گردش ديگر را در کنار هم ايجاد مي کنيم و شکل ساقه را روي آن ايجاد مي کنيم. در قسمت زاويه دار آن مي توان گلهاي شاه عباسي را رسم کرد و در محل انشعاب برگها مي توان گل پروانه اي را رسم کرده و حتي مي توان روي ساقه ايجاد کرد و اندازه اش از گل شاه عباسي کوچکتر است و به همين ترتيب شاخه را با غنچه و برگهاي تزئيني کوچک و بزرگ مي توان تزئين کرد.
براي ترسيم آن، ابتدا يک خط مستقيم انحنادار مي کشيم و يک مثلث متساوي الاضلاع روي آن رسم مي کنيم، سپس يک خط عمود بر خط مستقيم از وسط مثلث رسم مي کنيم و برگهاي برگمان را رسم مي کنيم و آن را تزئين مي کنيم. بدين ترتيب که رگ برگها را ايجاد مي کنيم و روي برگها را کنگره دار مي کنيم.
نقوش اسليمي از سر اسليمي، زائده اسليمي، سربند اسليمي، ساقه اسليمي تشکيل شده اند. در ساقه اسليمي روش ترسيم آن به صورت ساقه ختايي است با اين تفاوت که در يک طرح مشترک بين ساقه هاي گلهاي ختايي، ساقه اسليمي ضخامت بيشتري نسبت به ساقه ختايي دارد. سر اسليمي که مشخص ترين قسمت نقوش اسليمي است، عنصري است که مي توان به تنهايي به کار برده شود و يا ملحقاتي را به همراه داشته باشد.
براي ترسيم آن ابتدا يک زاويه قائمه ايجاد مي کنيم و يک نيم دايره در آن ايجاد مي کنيم که حالت ربع دايره ايجاد شود، نيم دايره اي را که ايجاد کرده ايم را از خط عمود کمي بيشتر ادامه مي دهيم، سپس کمان نيم دايره را به پنج قسمت مساوي تقسيم مي کنيم، از قسمت دوم خطي را به مرکز دايره رسم مي کنيم، سپس روي خط ايجاد شده به اندازه نقاطي که مشخص شده، نقطه اي را ايجاد مي کنيم، سپس از نقطه ايجاد شده خط منحني را به سمت خط عمود مي کشيم. عنصر بعدي که به سر اسليمي اضافه مي شود، زائده اسليمي است. ابتدا يک سر اسليمي رسم مي کنيم و از قسمت انتهايي يک سر اسليمي ديگر در جهت عکس رسم مي کنيم که به آن زائد اسليمي مي گويند.
ابتدا يک خطِ مايل رسم مي کنيم، سپس فضايي را با سه نقطه مشخص مي کنيم که در حقيقت دو فضاي مساوي را براي ما ايجاد مي کند و يک نيم دايره در قسمت بالا و يک نيم دايره در قسمت پايين زده مي شود. قسمت نيم دايره بالا را ادامه مي دهيم و سپس نيم دايره را در روي خط مايل داخل دايره نيمه کاره رسم مي کنيم و از روي دايره به سمت انتهايي نيم دايره نيمه کاره، منحني را رسم مي کنيم.
اسليمي خرطومي :
ابتدا يک اسليمي ساده رسم مي کنيم، سپس قوس دسته انتهايي را اضافه مي کنيم و همچنين دسته کوچکتر را هم اضافه مي کنيم، در دو سر انتهايي اسليمي مي توان از تزئينات سر اسليمي استفاده کرد البته با ابعاد کوچکتر.
اسليمي دهان اژدري :
ابتدا يک اسليمي خرطومي رسم مي کنيم و زوايدي در زير اين اسليمي قرار مي دهيم که ما را به ياد دهان باز اژدها مي اندازد. مي توان از عناصري مثل پيچک در آن استفاده کرد و آن را زيبا کرد؛ مثلاً بر روي دسته ها که بلندي آنها را بدين وسيله تزئين کنيم.
اسليمي پيچک :
به اين شکل است که ابتدا يک اسليمي ساده مي کشيم با اين تفاوت كه قسمت برجستگي که در اسليمي ساده وجود دارد، در اين اسليمي وجود ندارد و قسمت مشترک بهم پيوسته است. در اينجا يک پيچکي مثل اسليمي اژدري پيچک دار طراحي مي کنيم تا قسمت بهم پيوسته مشخص نباشد.
سربند به نقطه شروع ساقه در اسليمي گفته مي شود و نقش نقطه اتصال دو گردش که از کنار هم رد مي شوند و به کناره کار متصل مي شوند، را بازي مي کند. همچنين در قسمت ساقه هاي اسليمي که ساقه منشعب مي شود و گردش جديدي را از گردش اصلي خارج مي کنيم، براي پوشاندن قسمت انشعابي از سربند استفاده مي کنيم.
سربندهاي متعدد در آثار مختلف قابل شناسايي است، براي ترسيم سربند مثلثي ابتدا دو خط بر هم عمود را رسم مي کنيم. خط عمود را تقسيم بر 3 مي کنيم و خط افقي را بر 4 قسمت تقسيم مي کنيم و از نقطه بالا در بخش عمود يک منحني بر نقطه اول تقسيم شده بر خط افقي رسم مي کنيم. سپس از نقطه سوم خط عمود بر نقطه چهارم خط افقي منحني ديگر رسم مي کنيم. سپس خط عمود را کمي ادامه مي دهيم و از انتهاي آن يک منحني بر روي خط افقي ايجاد مي کنيم، خطوط را دو بنده مي کنيم و سپس تزئين مي کنيم.
سربند بُته جغه اي :
بين دو خط عمود بر هم، دو خط با زاويه 30 درجه رسم مي کنيم و از مرکز يکي از دو خط مياني، دو نيم دايره در جهت مخالف يکديگر مي کشيم. با رسم يک نيم دايره ديگر نقش پايه بته جغه را به دست مي آوريم. مرکز منحني بزرگ بته جغه و قاعده آن را با دو قوس به خط تقارن وصل مي کنيم، خطوط محيطي سربند را دوبنده و بعد از آن به توسازي مي پردازيم. از سربند براي شروع گردشهاي اسليمي استفاده مي شود.
اسليمي ماري :
از آنجايي که مار، حيواني مهار ناشدني است، اين فرم طراحي هم از لحاظ نوع کاربرد، با وضعيت ظاهري مار سنخيت دارد و تا حدودي به صورت آزادانه ميان نقوش طراحي شده، مورد استفاده قرار مي گيرد. شکل ظاهري با اسليمي هاي ديگر فرق دارد. براي ترسيم ابتدا دو خط را بر هم عمود مي کنيم، خط افقي را رسم مي کنيم که خط عمود را قطع کند و خط افقي ديگري در بالاي خط عمود را قطع کند، فاصله ها مي بايست مساوي باشد. قسمت پايين را دوباره تقسيم بر دو مي کنيم و خط افقي ديگري را هم رسم مي کنيم و از ابتدا خط عمود حالت مارپيچ بين خطوط ايجاد مي کنيم و آن را تزئين مي کنيم. بيشتر کاربرد آن در بين نقوش خُتايي است.
به دليل اينکه ايران کشوري است که فرش و فرش بافي در آن قدمت زيادي دارد و در جاهاي مختلف، شاهد کانونهاي مختلف فرش بافي هستيم و شيوه هاي بافت و طرحهاي آنها با هم فرق مي کند، پس طبقه بندي آنها بسيار مشکل است و با هم فرق مي کند. در حال حاضر 20 تا 25 نقشه مشخص، طبقه بندي و معرفي شده است، البته هريک از نقوش، زير مجموعه هاي خاصي را دارا مي باشند.
طبقه بندي فرشهاي ايران به اين صورت انجام گرفته است که برخي برگرفته از ادنيه تاريخي و باستاني هستند و فضاي کم طرح پيرامون اين موضوع است. برخي ديگر پيرامون ادبيات و اشعار هستند که با خوشنويسي و خط و احاديث و آيات همراهند. برخي ديگر برگرفته از مواردي چون شکار و شکارگاه و همچنين محرم، طرحهاي گلداني، درختي، محرابي و لچک ترنج، هستند.
طرحهاي لچک ترنج، متداول ترين طرحهاي استفاده شده هستند که اکثر خانواده هاي ايراني با آن آشنا هستند و حداقل يک نمونه از آن را در منزل دارا مي باشند. طرح لچک ترنج اولين بار در قرن 15 ميلادي در جلدهاي چرمي به کار گرفته شد و در قرن 19 ميلادي وارد طرح فرش شد. طرحهاي لچک ترنج به طرحهايي که زير شاخه آن است، تقسيم مي شود. ترنج يکي از مشخص ترين عنصري است که در طرح لچک ترنج استفاده مي شود و معناي لغوي ترنج، ميوه بالنگ است.
ترنجها معمولاً به صورت دايره اي، بيضي و نواري، طراحي مي شوند و در واقع ترنجها فضاي مشخصي است که در داخل آن فضا نقوشي شکل مي گيرد و اين نقوش از نقوش خُتايي و اسليمي و يا نقوش متعدد ديگري باشند که ما از آنها استفاده مي کنيم. در حقيقت با به کارگيري نقوشي که در ترنج استفاده مي شود و رنگهايي که در آن به کار مي رود، ما فضاي زمينه را از بخش ترنج جدا مي کنيم و ترنج مانند يک مدال يا کادر مرکزي در مرکز فرش، خودنمايي مي کند. ترنج خود از قسمتهاي مختلفي تشکيل شده است که مهمترين قسمت مرکزي و خود ترنج است.
قسمت سر ترنج که در حقيقت پر کننده فضاي قسمت بالا و پايين ترنج در طول مستطيلي شکل زمينه است و يک عنصر کوچکتر از سر ترنج، به عنوان گردن سر ترنج از آن بهره گرفته مي شود. بسته به نقوشي که در ترنج از آنها بهره گرفته مي شود، ممکن است سر ترنج از يک سربند مُفَصّل و زيبا و يا از يک گل شاه عباسي تشکيل شده باشد. همچنين ممكن است گردن اين ترنج از يک گل پروانه از نوع گلهاي گرد و يا عناصر ديگري تشکيل شده باشد. عنصر ديگري در لچک ترنج وجود دارد که لچک ناميده مي شود و در لغت به نام گوشه است که جايگاه قرارگيري آن در قسمت گوشه زمينه لچک ترنج است و ممکن است يک طرحي فاقد لچک و داراي ترنج باشد و برعکس. طرح، ممکن است داراي دو لچک باشد مثل طرح محرابي و طرحهاي سجاده اي و طرحي هم ممکن است، از دو يا سه ترنج تشکيل شده باشد.
