نقوش قالي از لحاظ خطوط به كار رفته بر دو نوع است:
نقوش شكسته: اين نقوش تركيبي است از خطوط افقي، عمودي و مورب كه در شكل گيري آن اشكال هندسي و يا تركيبي از آنها مشاهده مي شود. عليرغم آن كه به علت سادگي، اين نقوش به صورت ذهني بافي بر روي قالي پياده مي شوند، مي توان از قبل نقشه اي براي بافت اين نقوش تهيه نمود. استفاده از اين بيشتر در مناطق عشايري، تركمن صحرا و چادرنشينها متداول است.
نقوش گردان: در طراحي اين نقوش از خطوط منحني استفاده شده است و عموماً نقوش با چرخش دايره وار بخشهاي مختلف نقشه قالي را پر مي نمايند. از عمده ترين نقوش گردان مي توان به اسليميها و ختايي ها اشاره نمود. با توجه به پيچيدگي اين نقوش، بافت اين نوع نقشها در قالي بدون نقشه امكان پذير نمي باشد.
ضمناً نقشه هايي نيز وجود دارند كه تلفيقي از خطوط شكسته و گردان هستند. به طور كلي طرحهاي نقشه قالي را به 20 گروه تقسيم كرده اند كه در اين قسمت صرفاً جهت آشنايي به ذكر نام هر گروه اشاره مي شود:
گروه 1: طرحهاي آثار باستاني و ابنيه اسلامي
گروه 2: طرحهاي شاه عباسي
گروه 3: طرحهاي اسليمي
گروه 4: طرحهاي افشان
گروه 5: طرحهاي اقتباسي
گروه 6: طرحهاي بندي
گروه 7: طرحهاي بته اي
گروه 8: طرحهاي درختي
گروه9: طرحهاي تركمن (بخارا)
گروه 10: طرحهاي شكارگاه
گروه 11: طرحهاي قابي
گروه 12: طرحهاي گل فرنگ
گروه 13: طرحهاي گلداني
گروه 14: طرحهاي ماهي درهم
گروه 15: طرحهاي محرابي
گروه 16: طرحهاي محرمات
گروه 17: طرحهاي هندسي
گروه 18: طرحهاي ايلي
گروه 19: طرحهاي تلفيقي
گروه20: طرحهاي تصويري و تابلويي.
با توجه به اين كه طرحهاي نقشه قالي متنوع مي باشد و ليكن در اكثر نقشه ها بخشهاي اصلي تشكيل دهنده نقشه عبارتند از :
حاشيه: حاشيه يكي از بخشهاي اصلي نقشه است كه به صورت قابي دور متن اصلي قالي را احاطه مي نمايد، حاشيه معمولاً از سه قسمت تشكيل مي شود كه عباتند از: طره، حاشيه كوچك، و حاشيه بزرگ. اين مجموعه معمولاً 6/1 عرض قالي را اشغال مي كند. حاشيه كوچك دو طرف حاشيه بزرگ را احاطه كرده و طره در اطراف حاشيه كوچك قرار مي گيرد و ساده بافي كنار قالي (الوار) نيز كه معمولاً به رنگ متن اصلي است دور تا دور قالي در لبه بيروني قرارمي گيرد.
متن يا زمينه اصلي: فضاي محصور بين حاشيه هاي دور تا دور قالي را متن اصلي يا زمينه قالي گويند حال ممكن است زمينه بدون لچك و ترنج باشد كه در اين صورت طرح را افشان مي گويند. در نقشه قالي، طراح ضمن اين كه فرمها و طرحهاي جديد بوجود مي آورد از يك سري گلها كه سابقه و قدمت در نقشه قالي دارند مانند: شاه عباسي، اسليمي، اناري، بته جقه، گل فرنگ و 000 استفاده نموده و همراه با شاخ و برگ و پيچش هاي لازم طرح را تهيه مي نمايد.
لچك: معمولاً بصورت مثلث (شكل لچك) در چهارگوشه متن اصلي قرار دارد و ندرتاً دور متن اصلي را احاطه مي نمايد و خود نيز از چند قسمت تشكيل مي گردد.
ترنج: در وسط قالي قرار گرفته و بصورت لوزي، بيضي و دايره ديده مي شود و همانند لچك از چند قسمت تشكيل مي شود. لازم به ذكر است كه طرحهاي لچك و ترنج مي بايست با هم، هماهنگي لازم را داشته باشند.
حالتهاي مختلف نقشه
چهار حالت موجود در نقشه كشي قالي عباتند از: نقشه 4/1، نقشه 2/1 ، نقشه سراسري و نقشه واگيره‌اي.