هنگامی که از گیاه آفتابگردان سخن به میان می‌آید، معمولا تخم آفتابگردان در ذهن تداعی می‌شود زیرا که همه‌ی ما با تخم آن آشنایی داریم در حالی‌که تمامی قسمت‌های آن دارای ارزش دارویی هستند.
آفتابگردان بومي آمريكاست. اين گياه در قرن شانزدهم ميلادي به اسپانيا برده، كشت شده و سپس به سایر نقاط کره‌ی زمین منتقل شده است. در قرن 18 ميلادي مصرف روغن آفتابگردان به طور گسترده در اروپا معمول شد. امروزه این گیاه در بیشتر نقاط دنیا وجود دارد. از تخم آفتابگردان روغن گرفته می‌شود که اشباع نشده و برای پخت‌وپز مناسب است.
گیاه‌شناسی
گل آفتابگردان، گل آفتاب یا گل آذریون (عربی‌شده‌ی آذرگون) جزو گیاهانی است که تمام قسمت‌های آن از ریشه، ساقه، شاخه و گل تا مغز ساقه‌ی آن خواص بسیاری دارد. این گل آفتاب‌پرست، از خانواده‌ی گل‌ستاره‌ای‌ها و از جنس آفتاب‌گردان‌هاست.
گل آفتابگردان، گیاهی یک ساله است و تا سه متر رشد می‌کند. گل آن درشت، زیبا و به قطر ۳۵ سانتی‌متر است. در وسط گل قرمز رنگ آن، دایره‌ای قهوه‌ای رنگ وجود دارد که تخم‌های آفتابگردان در آن قرار گرفته‌اند.
گل آفتابگردان ساقه‌ای راست، خشن و نسبتا بلند دارد و گل‌های آن به رنگ زرد است که به آن «کاپیتول» می‌گویند. میوه‌ی آفتابگردان همان تخمه‌ی فندقی آن است که از بلوغ گل‌های مرکزی و کاپیتول به دست می‌آید.
ترکیبات شیمیایی آفتابگردان
آفتابگردان نزديك به 50 درصد روغن، حدود 24 درصد مواد پروتیيني و حدود 20 درصد مواد هيدروكربني، ويتامين‌هاي A، B5، B1، E و املاح معدني مهمي از جمله منگنز، منيزيم، مس، سلنيوم، فسفر، پتاسيم، آهن و روي در خود دارد. مهم‌ترين و بالاترين درصد اسيدهاي چرب روغن آفتابگردان، اسيدهاي اولئيك است. تركيبات ديگر دانه شامل ليستين، آلبومين، گلبولين، فيتين، آرژينين و آنزيم‌هاي ليپاز، فنولاز و اسيدهاي هليان تنيك و اسيد هليانتيك است. گل‌ها تركيبات فلاونویيدي، آنتوسيانين، رزيني، تانني و هتروزيدي دارند.
طبیعت آفتابگردان
از دیدگاه طب سنتی ایران، طبع گل آفتابگردان گرم و خشك است.
خواص دارویی
در طب قدیم ایران و در طب چینی از تمام قسمت‌های گیاه آفتابگردان استفاده می‌شده است؛ اگر چه امروزه خواص جادویی این گل فراموش شده‌اند و کمتر کسی برای درمان بیماری‌ها و رهایی از دردها از آن استفاده می‌کند. برخی از مهم‌ترین خواص درمانی گل آفتابگردان عبارتند از:
- اسانس گل آفتابگردان برای التیام زخم‌ها و پایین آوردن فشار خون به کار می‌رود.
- اسانس برگ‌های آفتابگردان خاصیت میکروب‌کشی دارد.
- اگر مغز ساقه‌ی آفتابگردان را در آب جوش بریزید، مانند چایی دم کنید و روزی سه فنجان از این چای بنوشید، از شر وزوز و زنگ زدن گوش رها می‌شوید.
- افرادی که معده‌ی ضعیف یا فشار خون پایینی دارند، اگر 30 گرم برگ‌های خشک آفتابگردان را دم کنند و سه فنجان در روز از آن بنوشند، مشکل‌شان رفع خواهد شد.
- برای درمان بیماری‌های دستگاه ادراری و رفع یبوست، 30 گرم ریشه‌ی خشک شده‌ی آفتابگردان را در آب جوش بریزید و اجازه دهید پنج دقیقه بجوشد. سپس یک فنجان از آن را سه بار در روز بنوشید.
- برای رفع آرتروز، هنگامی كه آفتابگردان گل می‌دهد، طبق گل (قسمت پایین گل كه بشقابی مانند است) را جدا کنید، در آّب بیندازید و آن قدر بجوشانید كه شیره‌ی چسبناكی از آن باقی بماند. سپس این شیره را روی مفصل‌های دردناك بمالید و ماساژ دهید تا درد آرتروز برطرف شود.
- اگر خودتان یا یکی از اطرافیان‌تان به بیماری اسهال خونی مبتلا شده‌اید، 30 گرم تخم آفتابگردان را در آب بریزید و حدود یك ساعت با حرارت ملایم بپزید. سپس آن را با نبات یا قند، شیرین كرده و مصرف کنید.
- کسانی که سنگ کلیه دارند، اگر یک هفته از این نسخه‌ی صد در صد گیاهی استفاده کنند، به سرعت بهبود خواهند یافت. در حدود یک متر از مغز ساقه‌ی آفتابگردان را در دو لیوان آب بریزید و اجازه دهید تا با ملایمت بجوشد و مقدار آن به نصف لیوان برسد. سپس به مدت یک هفته و روزی یک بار از آن بنوشید تا از درد سنگ کلیه راحت شوید.
- اگر مغز ساقه‌ی آفتابگردان را له کنید و مانند پماد روی زخم یا محل بریدگی بگذارید، جراحت به سرعت بهبود پیدا می‌کند.
- اگر در غذای روزانه‌ی افرادی كه دچار سرماخوردگی شده‌اند از روغن آفتابگردان استفاده شود، بیماری آن‌ها سریع بهبود پیدا می‌کند چون این روغن، تب‌بر و آرام‌بخش است.
- ضماد برگ آفتابگردان برای تسكین درد مفاصل، نقرس و سیاتیك مفید است.
- برای درمان برونشیت میتوان از دم كرده‌ی برگ آفتابگردان استفاده كرد.
- آفتابگردان درمان كننده‌ی لاغری است. صبح و بعدازظهر تخمه‌ی آن را تفریحی بشكنید و از روغن آفتابگردان برای طبخ غذاها استفاده کنید.
- به دلیل وجود مقدار زیاد ویتامین A و مواد معدنی چون فسفر، فلورین و كلسیم نه تنها برای چشمها بلكه برای دندانها نیز مفید است.
روغن آفتابگردان
روغن آفتابگردان از دانه‌های روغنی گل آفتابگردان به دست می‌آید و برای سرخ کردن و پخت و پز مواد غذایی، کاربرد دارد. روغن آفتابگردان حاوی اسیدهای چرب اشباع شده (۵ تا ۱۶ درصد) بوده و باقی اشباع نشده است. روغن آفتابگردان طبیعی، راهی سالم برای التیام پوست و حفظ سلامت آن است. سال‌هاست که خواص مرطوب کنندگی، نرم کنندگی و آرام بخشی آن شناخته شده است. روغن آفتابگردان برای مصارف دارویی، آرایشی و بهداشتی به کار می‌رود و اگر شما از اگزما، آکنه، التهاب و به طور کلی قرمزی پوست خود رنج می‌برید، استفاده از آن می‌تواند بسیار مفید باشد.
این روغن، رنگی روشن، بوی معطر و وزن سبکی دارد. مهم ترین خاصیت روغن آفتابگردان بالا بودن میزان ویتامین E آن است. در مقایسه با روغن‌های دیگر مانند روغن بادام که معمولا در محصولات مراقبت از پوست کاربرد دارند، روغن آفتابگردان ویتامین E بالاتری دارد.
ویتامین E مانع از آسیب اشعه‌ی ماورای بنفش خورشید به سلول‌های بسیار حساس پوست می‌شود. هم چنین از ایجاد زخم‌ها جلوگیری کرده و چین و چروک را از بین می‌برد، ظاهر پوست را بهبود بخشیده و سلامتی را به آن باز می‌گرداند.
روغن آفتابگردان علاوه بر ویتامین E، حاوی ویتامین‌های A، C و D نیز است که همگی خواص محافظتی زیادی دارند. این روغن برای محافظت پوست نوزادان نارس که پوست شان مستعد ابتلا به عفونت‌های پوست و بیماری است، مفید است. روغن آفتابگردان برای آکنه نیز بسیار مفید است.
با استفاده از یک پاک کننده‌ی ملایم و روغن آفتابگردان روی پوست‌های مستعد آکنه، میتوانید باکتری‌ها را از منافذ پوست پاک کرده و رطوبت را وارد آن‌ها کنید. بهترین راه استفاده از روغن آفتابگردان، پیدا کردن یک محصول پاک کننده یا مرطوب کننده است که حاوی این روغن است.
اگر قصد دارید از روغن آفتابگردان به عنوان یک پاک کننده استفاده کنید، بهتر است آن را با روغن کرچک یا سایر روغن‌های سالم و مغذی ترکیب کنید. این کار باعث نرمی پوست شما شده و سلول‌های مرده و سایر آلودگی‌های آن را پاکسازی خواهد کرد.
مضرات
خوردن ریشه‌ی آفتابگردان برای خانمهای باردار مضر است.