بیماری سل همچنان در سرتاسر اروپا بعنوان تهدیدی برای سلامت کودکان محسوب می شود. تشخیص سل در کودکان دشوار است و درمان آن نیز همینطور. چرا بیماری سل این همه بحث برانگیز است؟ و به منظور متوقف ساختن شیوع آن چه اقداماتی را باید انجام داد؟
در برنامه ویژه این هفته “جهان دانش” در جستجوی یافتن پاسخ این پرسش ها هستیم.
“جارویس“، نوجوان گلاسکویی عاشق ورزش، اخیرا تحت درمان آسم، ذات الریه و بیماری های قلبی قرار گرفته است. آنچه به اشتباه تشخیص داده شده بود. نه ماه طول کشید تا سرانجام پزشکان توانستند بیماری جارویس را تشخیص دهند.
جارویس اولین نشانه های بیماری اش را اینچنین توصیف می کند: “درابتدا احساس ضعف و بی حالی می کردم. چندان توانی در بدن نداشتم و شدیدا سرفه می کردم. گاهی نیز در قفسه سینه ام دردی را حس می کردم. از آن زمان بود که پزشکان تشخیص دادند که من به سل مبتلا شده ام و من می بایست برای مدت دو ماه به مدرسه نروم و داروهای زیادی مصرف کنم.”
به نظر می رسد که سل اطفال در برخی کشورها به بیماری نادری تبدیل شده، تا آنجا که بسیاری از متخصصان اطفال به دشواری آن را تشخیص می دهند البته جز در مواردی که بیمار از یک گروه در معرض خطر باشد.
دکتر بیت کامپ متخصص این حوزه، از کالج سلطنتی لندن به ما از عدم آگاهی در این زمینه می گوید:“فکر می کنم مسئله اول در ارتباط با موضوع جارویس این است که هیچ کس در تشخیص خود از بیماری، به سل کودکان فکر نمی کرد. البته واقعا کمتر به فکر این می افتیم که مجموعه آزمایشات در تشخیص متفاوتی از بیماری می توانند مفید باشند. من فکر می کنم که سل در اروپا به عنوان بیماری تلقی می شود که عمر آن بسر آمده. مردم به ندرت مواردی از آن را در بین بزرگسالان مشاهده می کنند چه برسد به کودکان، که موارد مشاهده شده در آنها بسیار کمتر است. در واقع تعداد کودکان مبتلا به سل در اروپا نادرند، گرچه در برخی نقاط ، بخش قابل توجهی از کودکان به آن مبتلا هستند.”
اگر چه شیوع سل در شهر محل سکونت جارویس بالا نیست، اما او به این بیماری مبتلا شده. احتمالا از طریق معلم مدرسه که یک سال پیش بدان مبتلا شده بود. واقعیت غم انگیز این است که نه واکسنی موجود است و نه آزمایش های فردی قابل اطمینانی.
مادر جارویس چگونگی تشخیص بیماری اینگونه توصیف می کند: “در ابتدا فکر نمی کردیم که بیماری او سل باشد، چرا که واکسن سل BCG را تزریق کرده بودیم. در آن زمان نمی دانستیم که این واکسن نمی تواند در دراز مدت مانع از ابتلا به سل شود. نتیجه آزمایش پوستی هم منفی بود و ما فکر می کردیم که آنچه می بایست را انجام داده بودیم. متخصصان بهداشت هم به ما گفته بودند که او ذات الریه دارد. می گفتند که اشعه ایکس به آنها نشان داده که او به ذات الریه مبتلا است. و البته به ما گفته شد که جای نگرانی نیست و کار خاصی نباید انجام دهیم.”
تشخیص بیماری سل در کودکان به مراتب سختتر است تا در بزرگسالان. به این دلیل که کودکان خلط یا باکتری های کافی ندارند تا بتوان از آنها در آزمایش و تشخیص قطعی کمک گرفت. برای تشخیص صحیح آن، متخصصان اطفال باید باهم تکه های گم شده این پازل را بیابند و نتیجه آزمایشات خود را تکمیل سازند.
دکتر بیت کامپ در این زمینه می گوید: “ این اقدام در اولین گام با این موضوع آغاز می شود: توجه داشته باشید که بیماری سل محتمل است. سپس به این فکر کنید که چنانچه کودک، حتی در گذشه دور در معرض یکی از نشانه های این بیماری بوده، آنرا به خوبی تشریح کنیم. این نشانه ها می توانند خاص هم نباشند، مانند کاهش وزن و سرفه کردن. اما مزمن ترین آنها همان هایی هستند که همیشه از آنها سخن گفته می شود. سپس تمام شیوه های تشخیص میکروبیولوژیکی را انجام دهید و تلاش کنید تا نمونه خلطی از او بگیرد، البته بنا به فرهنگ هر گروهی.”
متخصصان براین باورند که تحقیقات بسیاری لازم است برای بهبود روش های تشخیص و همینطور یافتن داروهای موثری برای کاهش دوره درمان و از سوی دیگر تولید واکسن های مناسبتری که بتوانند از شیوع اشکال مختلف سل پیشگیری کنند. البته، افرادی هستند که داوطلبانه بر روی آنها اثرات واکسنها آزمایش می شود.
دکتر بیت کامپ از اقدامات آزمایشگاه محل خدمت خود در این زمینه می گوید:“ما در این آزمایشگاه، با هدف بهبود واکسنها، مجموعه ای از پادگن ها را مورد آزمایش قرار می دهیم تا ببینیم آیا کودکان با وضعیتهای متفاوت می توانند در برابر آن واکنش نشان دهند.”
همانطور که دیوید مانیسرو، هماهنگ کننده برنامه سل وابسته به مرکز اروپایی پیشگیری و کنترل بیماری مستقر در استکهلم می گوید، بهترین شیوه پیشگیری از ابتلا به سل در کودکان، درمان به موقع آن در بیماران بالغ است. ماموریت این سازمان عبارت است از مراقبت و حفاظت از سلامت و امنیت شهروندان اروپایی از طریق نظارت بر گسترش بیماری های عفونی.
دیوید مانیسرو اضافه می کند: “ در اتحادیه اروپا، چالش های مربوط به سل اطفال، موضوعی فراتر از تشخیص و درمان آن است. در آنجا، فرصتی بی سابقه برای تمرکز بر سل اطفال ایجاد گردیده تا از شیوع آن در درون مرزهای اتحادیه اروپا پیشگیری کند. بیشتر کودکان مبتلا به سل در داخل مرزهای اتحادیه اروپا از طریق فرد بالغ به آن مبتلا شده اند. بنابراین، شناسایی به موقع بزرگسالان مبتلا به سل و درمان مناسب آنها، از انتقال این بیماری به کودکان پیشگیری خواهد کرد.”
این مهم، یعنی پیشگیری از سل اطفال، تشخیص و درمان موثر آن به یک اندازه در تمام کشورهای اروپایی به موضوعی چالش برانگیز تبدیل شده است.
بیمارستانی در شهر براشوف واقع در کشور رومانی وجود دارد که بیماران خردسال دست کم یک سال را برای یک دوره درمان سل در آن سپری می کنند.
برخی نشانه ها و شیوه شیوع از زبان کودکان مبتلا به سل اینگونه گزارش شده است:
ویروسیا کوکاروس: “من زمانی مریض شدم که بیرون از اینجا مشغول بازی بودم. چیزهای عجیب و غریب روی پوستم ظاهر شد و بعد از آن، مادر بزرگم من را به اینجا آورد.”
کریستینا آرنات:“این بیماری از خواهرم که مریض بود، به من سرایت کرد. او مرد… و من اینجا در بیمارستان باید بمانم تا درمان شوم.”
هر کودک روزانه تعداد زیادی از داروهای مختلفی را مصرف می کند. بیش از یک هزار قرص در طول یک دوره شش ماه درمان.
مصرف قرص ها برای کودکان چندان راحت نیست. به سختی آن را می بلعند و گاهی واکنش های جانبی نظیر استفراغ را به همراه دارد. متاسفانه چاره دیگری برای آن وجود ندارد.
مونیکا لوش، سرپرست بخش کودکان مبتلا به سل در این بیمارستان می گوید:
“مشکل اینجاست که کودکان همان قرصهایی را دریافت می کنند که بزرگسالان مصرف می کنند. چنانچه داروها طوری تولید می شدند که بیشتر مورد پسند کودکان بود، کودکان آنها را بهتر می پذیرفتند. مثلا تولید آن در شکل های شربت یا قرص های جوشان و حتی با طعم های مختلف.”
در عصر جهانی شدن، هیچ منطقه ای را نمی توان امن تصور کرد. با آزادی جابجایی ها و نقل و انتقالات، محال است که بتوان جلوی شیوع بیماری را از منطقه ای به منطقه دیگر گرفت.
ریشه کنی احتمالی سل در اروپا و سایر نقاط تنها در صورت اقدامات گسترده بین المللی ممکن است و نه فقط با اقدامات پزشکی. شرایط نامناسب اجتماعی و اقتصادی برخی از کودکان آسیب پذیرتر در برابر سل موضوع مهمی است که باید بدان توجه داشت.
می توان با دیوید مانیسرو، هماهنگ کننده برنامه مرکز اروپایی پیشگیری و کنترل همراه شد، آنگونه که او خاطر نشان می سازد:
“در طول دهه گذشه، چهل هزار کودک در اتحادیه اروپا به سل مبتلا شده اند. که از این میان 3300 مورد تنها در سال گذشته روی داده است. در پس هر ابتلا، کودکی است که باید مجموعه مسائل مربوط به تشخیص و درمان را متحمل شود. ما باید به جلو و در جهت بهبود تشخیص سل گام برداریم. نه تنها تشخیص سل در بزرگسالان بلکه، بهینه کردن داروهای مورد استفاده کودکان نیز از اقدامات ضروری است که می تواند فرایند درمان را در کودکان راحتر سازد.”
http://www.ecdc.europa.eu/
euronews.net
در برنامه ویژه این هفته “جهان دانش” در جستجوی یافتن پاسخ این پرسش ها هستیم.
“جارویس“، نوجوان گلاسکویی عاشق ورزش، اخیرا تحت درمان آسم، ذات الریه و بیماری های قلبی قرار گرفته است. آنچه به اشتباه تشخیص داده شده بود. نه ماه طول کشید تا سرانجام پزشکان توانستند بیماری جارویس را تشخیص دهند.
جارویس اولین نشانه های بیماری اش را اینچنین توصیف می کند: “درابتدا احساس ضعف و بی حالی می کردم. چندان توانی در بدن نداشتم و شدیدا سرفه می کردم. گاهی نیز در قفسه سینه ام دردی را حس می کردم. از آن زمان بود که پزشکان تشخیص دادند که من به سل مبتلا شده ام و من می بایست برای مدت دو ماه به مدرسه نروم و داروهای زیادی مصرف کنم.”
به نظر می رسد که سل اطفال در برخی کشورها به بیماری نادری تبدیل شده، تا آنجا که بسیاری از متخصصان اطفال به دشواری آن را تشخیص می دهند البته جز در مواردی که بیمار از یک گروه در معرض خطر باشد.
دکتر بیت کامپ متخصص این حوزه، از کالج سلطنتی لندن به ما از عدم آگاهی در این زمینه می گوید:“فکر می کنم مسئله اول در ارتباط با موضوع جارویس این است که هیچ کس در تشخیص خود از بیماری، به سل کودکان فکر نمی کرد. البته واقعا کمتر به فکر این می افتیم که مجموعه آزمایشات در تشخیص متفاوتی از بیماری می توانند مفید باشند. من فکر می کنم که سل در اروپا به عنوان بیماری تلقی می شود که عمر آن بسر آمده. مردم به ندرت مواردی از آن را در بین بزرگسالان مشاهده می کنند چه برسد به کودکان، که موارد مشاهده شده در آنها بسیار کمتر است. در واقع تعداد کودکان مبتلا به سل در اروپا نادرند، گرچه در برخی نقاط ، بخش قابل توجهی از کودکان به آن مبتلا هستند.”
اگر چه شیوع سل در شهر محل سکونت جارویس بالا نیست، اما او به این بیماری مبتلا شده. احتمالا از طریق معلم مدرسه که یک سال پیش بدان مبتلا شده بود. واقعیت غم انگیز این است که نه واکسنی موجود است و نه آزمایش های فردی قابل اطمینانی.
مادر جارویس چگونگی تشخیص بیماری اینگونه توصیف می کند: “در ابتدا فکر نمی کردیم که بیماری او سل باشد، چرا که واکسن سل BCG را تزریق کرده بودیم. در آن زمان نمی دانستیم که این واکسن نمی تواند در دراز مدت مانع از ابتلا به سل شود. نتیجه آزمایش پوستی هم منفی بود و ما فکر می کردیم که آنچه می بایست را انجام داده بودیم. متخصصان بهداشت هم به ما گفته بودند که او ذات الریه دارد. می گفتند که اشعه ایکس به آنها نشان داده که او به ذات الریه مبتلا است. و البته به ما گفته شد که جای نگرانی نیست و کار خاصی نباید انجام دهیم.”
تشخیص بیماری سل در کودکان به مراتب سختتر است تا در بزرگسالان. به این دلیل که کودکان خلط یا باکتری های کافی ندارند تا بتوان از آنها در آزمایش و تشخیص قطعی کمک گرفت. برای تشخیص صحیح آن، متخصصان اطفال باید باهم تکه های گم شده این پازل را بیابند و نتیجه آزمایشات خود را تکمیل سازند.
دکتر بیت کامپ در این زمینه می گوید: “ این اقدام در اولین گام با این موضوع آغاز می شود: توجه داشته باشید که بیماری سل محتمل است. سپس به این فکر کنید که چنانچه کودک، حتی در گذشه دور در معرض یکی از نشانه های این بیماری بوده، آنرا به خوبی تشریح کنیم. این نشانه ها می توانند خاص هم نباشند، مانند کاهش وزن و سرفه کردن. اما مزمن ترین آنها همان هایی هستند که همیشه از آنها سخن گفته می شود. سپس تمام شیوه های تشخیص میکروبیولوژیکی را انجام دهید و تلاش کنید تا نمونه خلطی از او بگیرد، البته بنا به فرهنگ هر گروهی.”
متخصصان براین باورند که تحقیقات بسیاری لازم است برای بهبود روش های تشخیص و همینطور یافتن داروهای موثری برای کاهش دوره درمان و از سوی دیگر تولید واکسن های مناسبتری که بتوانند از شیوع اشکال مختلف سل پیشگیری کنند. البته، افرادی هستند که داوطلبانه بر روی آنها اثرات واکسنها آزمایش می شود.
دکتر بیت کامپ از اقدامات آزمایشگاه محل خدمت خود در این زمینه می گوید:“ما در این آزمایشگاه، با هدف بهبود واکسنها، مجموعه ای از پادگن ها را مورد آزمایش قرار می دهیم تا ببینیم آیا کودکان با وضعیتهای متفاوت می توانند در برابر آن واکنش نشان دهند.”
همانطور که دیوید مانیسرو، هماهنگ کننده برنامه سل وابسته به مرکز اروپایی پیشگیری و کنترل بیماری مستقر در استکهلم می گوید، بهترین شیوه پیشگیری از ابتلا به سل در کودکان، درمان به موقع آن در بیماران بالغ است. ماموریت این سازمان عبارت است از مراقبت و حفاظت از سلامت و امنیت شهروندان اروپایی از طریق نظارت بر گسترش بیماری های عفونی.
دیوید مانیسرو اضافه می کند: “ در اتحادیه اروپا، چالش های مربوط به سل اطفال، موضوعی فراتر از تشخیص و درمان آن است. در آنجا، فرصتی بی سابقه برای تمرکز بر سل اطفال ایجاد گردیده تا از شیوع آن در درون مرزهای اتحادیه اروپا پیشگیری کند. بیشتر کودکان مبتلا به سل در داخل مرزهای اتحادیه اروپا از طریق فرد بالغ به آن مبتلا شده اند. بنابراین، شناسایی به موقع بزرگسالان مبتلا به سل و درمان مناسب آنها، از انتقال این بیماری به کودکان پیشگیری خواهد کرد.”
این مهم، یعنی پیشگیری از سل اطفال، تشخیص و درمان موثر آن به یک اندازه در تمام کشورهای اروپایی به موضوعی چالش برانگیز تبدیل شده است.
بیمارستانی در شهر براشوف واقع در کشور رومانی وجود دارد که بیماران خردسال دست کم یک سال را برای یک دوره درمان سل در آن سپری می کنند.
برخی نشانه ها و شیوه شیوع از زبان کودکان مبتلا به سل اینگونه گزارش شده است:
ویروسیا کوکاروس: “من زمانی مریض شدم که بیرون از اینجا مشغول بازی بودم. چیزهای عجیب و غریب روی پوستم ظاهر شد و بعد از آن، مادر بزرگم من را به اینجا آورد.”
کریستینا آرنات:“این بیماری از خواهرم که مریض بود، به من سرایت کرد. او مرد… و من اینجا در بیمارستان باید بمانم تا درمان شوم.”
هر کودک روزانه تعداد زیادی از داروهای مختلفی را مصرف می کند. بیش از یک هزار قرص در طول یک دوره شش ماه درمان.
مصرف قرص ها برای کودکان چندان راحت نیست. به سختی آن را می بلعند و گاهی واکنش های جانبی نظیر استفراغ را به همراه دارد. متاسفانه چاره دیگری برای آن وجود ندارد.
مونیکا لوش، سرپرست بخش کودکان مبتلا به سل در این بیمارستان می گوید:
“مشکل اینجاست که کودکان همان قرصهایی را دریافت می کنند که بزرگسالان مصرف می کنند. چنانچه داروها طوری تولید می شدند که بیشتر مورد پسند کودکان بود، کودکان آنها را بهتر می پذیرفتند. مثلا تولید آن در شکل های شربت یا قرص های جوشان و حتی با طعم های مختلف.”
در عصر جهانی شدن، هیچ منطقه ای را نمی توان امن تصور کرد. با آزادی جابجایی ها و نقل و انتقالات، محال است که بتوان جلوی شیوع بیماری را از منطقه ای به منطقه دیگر گرفت.
ریشه کنی احتمالی سل در اروپا و سایر نقاط تنها در صورت اقدامات گسترده بین المللی ممکن است و نه فقط با اقدامات پزشکی. شرایط نامناسب اجتماعی و اقتصادی برخی از کودکان آسیب پذیرتر در برابر سل موضوع مهمی است که باید بدان توجه داشت.
می توان با دیوید مانیسرو، هماهنگ کننده برنامه مرکز اروپایی پیشگیری و کنترل همراه شد، آنگونه که او خاطر نشان می سازد:
“در طول دهه گذشه، چهل هزار کودک در اتحادیه اروپا به سل مبتلا شده اند. که از این میان 3300 مورد تنها در سال گذشته روی داده است. در پس هر ابتلا، کودکی است که باید مجموعه مسائل مربوط به تشخیص و درمان را متحمل شود. ما باید به جلو و در جهت بهبود تشخیص سل گام برداریم. نه تنها تشخیص سل در بزرگسالان بلکه، بهینه کردن داروهای مورد استفاده کودکان نیز از اقدامات ضروری است که می تواند فرایند درمان را در کودکان راحتر سازد.”
http://www.ecdc.europa.eu/
euronews.net