تعزیه خوانی ، از نادرترین درام‌های اعتقادی جهان‌

[Reza Sharifi]

​

حقیقت این است که واقعه عاشورا، چنان شگفت، فوق‌العاده بزرگ، باشکوه، حماسی و زیباست، که به خلاف حماسه‌های ملی و قومی و نژادی، اصلاً نیازی به افزودن شاخ و برگ به آن و در آمیختنش با تخیل و آمال و آرزوهای بازگوکنندگان، برای هرچه جذاب‌تر شدن، ندارد.
تعزیه در آغاز به صورت ساده برگزار می شد و منظور آن بیان احوال و مصایب خاندان ابا عبدالله و واقعه غم انگیز کربلا بود و شیعیان هم شرکت در این مراسم را از تکالیف دینی خود می‌شمردند. کم‌کم گروه‌هایی پیدا شدند که صرفاً تعزیه‌‌داری و تعزیه خوانی حرفه اصلی آن‌ها شمرده می‌شد. رونق و رواج تعزیه باعث شد که سادگی و بی پیرایگی جای خود را به ‌‌تحریف بدهد.

ناصر الدین شاه قاجار در کار تعزیه سعی فراوانی به خرج داد و شبیه خوانی و تعزیه را وسیله اظهار تجمل و نمایش و شکوه و جلال سلطنتش کرد. همین که اعیانیت در تعزیه وارد شد نسخه های تعزیه عوض شد و پاره ای چیزها که هیچ ارتباطی به عزاداری نداشت با تحریف زیاد به تعزیه چسبانیده شد. مانند تعزیه امیر تیمور، تعزیه حضرت یوسف، تعزیه عروسی قاسم، تعزیه عروسی دختر قریش، ماجرای سلطان قیص، قیصر روم و...

در زمان ناصر‌الدین شاه تعزیه با توجه به مضمون و موضوع انواع مختلف پیداکرد. بعضی تاریخی مثل تعزیه امیر تیمور، برخی اخلاقی مثل عاق والدین، بعضی شادی بخش مثل عروسی دختر قریش، بعضی کمدی مثل تعزیه شست بستن دیو، تعزیه ابن ملجم، تعزیه حارث و بعضی طنز آمیز شد که در این تعزیه ها دشمنان پیغمبر و خاندان او مورد استهزاء و تمسخر و لعن و طعن قرار می گرفتند مثل تعزیه ابن ملجم. در تعزیه های هجو آمیز دشمنان اهل بیت علیه السلام حتی از حیث لباس و قیافه و غذاخوردن مورد خنده و تمسخر بیننده واقع می شدند. عده‌ای از شاعران و تعزیه‌نویسان برای خوش‌آمد عوامل ستم و تأمین مقاصد سلاطین، صحنه‌هایی را به مجالس تعزیه اضافه کردند، که ارتباطی به سوگواری‌های محرم و فرهنگ عاشورا نداشت، محتوا و مضامین نسخه‌ها سیر نزولی گرفت و با فرهنگ قرآن و عترت مغایرت یافت. این روندِ پرآفت موجب شد، تا بسیاری از عالمان شیعه، شبیه‌خوانی را مورد انتقاد جدی قرار دهند.

یکی از نادرترین درام‌های اعتقادی جهان‌
در کشور ما به دلیل گرایشی که به اهل بیت وجود دارد و نیز نیاز ملی – انسانی به هنر، تعزیه شکل گرفت که در این میان نباید از تاثیر متفکران شیعی و مراجع غافل شد. چرا که آنها با حضور خود توانستند راه حل‌هایی مناسب برای برداشتی غیر ارتدوکسی از این مقوله ایجاد کنند. تعزیه در کنار همه مشروعیتها از آنجائی که روی مرز ظریف مذهب و هنر حرکت می کرد، می‌بایستی از آزمون فقه و فلسفه اسلامی عبور کند، تا بتواند به عنوان یک هنر جامع نمایش مذهبی مورد پذیرش قرار گیرد. در این مسیر تعزیه بعد از تبادل نظر و ارزیابی بی شمار، عاقبت مورد تائید علما، واقع شد‌ و آنها به این نتیجه رسیدند که تعزیه یک نمایش کاملاً درونی و معنوی است. چون در تفکر ارتدکسی هر آن کسی که نقش یا شبیه اهل بیت را بازی کند، نقض غرض اصل را کرده است. در حالی که تفکر آن دسته از علمایی که تعزیه را در مقام جریان دین می‌دیدند، عالمی چون " زمخشری اعتقاد داشت: «هر کس برای امام حسین گریست بدون شک با او در بهشت محشور می‌شود.» این تفکر بعدها تقویت شد که اگر شخصی یا ‌فردی به امام حسین ابراز علاقه و ارادت کند، عملی نیک و خیر انجام داده، لذا او نیز همانند کسی که برای امام گریه می‌کند مستوجب پاداش است. بعد از زمحشری در زمان آقا محمد‌خان قاجار نیز، آیت الله گیلانی تعزیه را مورد تائید قرار داده و کسانی را که آن را انکار می‌کردند مورد سرزنش قرار داد و از همه عاشقان حسین علیه السلام خواست از این جریان حمایت کنند و هم او بود که موضوع شبیه خوان شدن مرد به جای زن را تائید کرد.

آخرین تائید هم از جانب حضرت امام (ره) بوده است. پس تعزیه در این تطورات به یک مشروعیت اعتقادی هم رسید و با این پوشش زمینه می بینیم که هنرمندان تعزیه به خصوص تعزیه خوانها بیشتر به سبب عشق و ایمان مذهبی به سراغ آن می رفتند و همین حضور قلبی باعث شد تا تعزیه به عنوان یکی از نادرترین درامهای اعتقادی جهان مطرح شود، و با چنین دیدی است که می توان به تعبیر درام اعتقادی دست پیدا کرد. زیرا دو عنصر حیاتی یعنی تماشاگر و بازیگر در آن حضوری عینی دارند که این حضور خود به صورت آیینی و سنتی است.

عناصر جایگزین شده در تعزیه
عناصری که تعزیه را در خود جایگزین کرده‌اند، بی شمارند ولی اساسی‌ترین آنها عبارتند از دسته روی، سینه زنی، مقتل خوانی، روضه‌خوانی، نوحه خوانی، شمایل گردانی و... عناصر نمایشی تعزیه از دید محققان به یک جریان هنری همانند طبیعت می ماند که از عناصر گوناگونی تشکیل شده است، عناصری که نبود هر یک از آنها هماهنگی لازم را از بین نمی‌برد. ولی ترکیب آنها با هم زیبایی و هماهنگی خاصی را به وجود می آورد هر چند هر یک از آنها تاریخ پیدایش جداگانه‌ای دارند، ولی به شکل ماهرانه در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند.

تأملی در محتوا و پیام تعزیه
تعزیه، با همه جلوه‌های جالبی که دارد، زبان حالی منطبق با شأن اهل بیت ندارد و گاهی حوادثی در آن به اجرا گذاشته می‌شود، که به افسانه شباهت دارد تا ماجرای حقیقی. به علاوه، حماسه آفرینی‌های شکوه‌مند فداکاران عاشورا در مواقعی به صورت ذلت‌آور، تحریف شده و‌ آمیخته به خرافات ترسیم می‌شود. صحنه‌آرایی‌ها و شرح و بسط داستان‌ها در تعزیه، نباید به گونه‌ای باشد که سیره و سخن اهل بیت (ع) را به گونه‌ای مغایر با منابع روایی و کتاب‌های معتبر تاریخی نشان دهد؛ به علاوه افزودن مطالب به تعزیه‌ برای جلب تماشاگران و جذاب شدن نمایش‌ها اگر واقعیت نداشته باشد، براساس موازین شرعی، «کذب»،‌ «افترا» و «حرام» است.

 

[Reza Sharifi]

هدف عزاداری
هدف اصلی عزاداری ـ به هر شکل و شیوه‌ای که برگزار می‌شود ـ آن است که سوگواران را با مکتب حماسه و شهادت آشنا کند، مکتبی که اسلام و امر به معروف و نهی از منکر را زنده کرد. در برپایی چنین سنت‌هایی، باید کوشید پرتوهایی از خورشید فروزان کربلا و نیز معنویت آن انقلاب مقدس، بر روح و ذهن مردم بتابد و نوعی تحول روحی، قلبی و درونی در وجودشان پدید آورد، تا به سوی فضائل، کسب مکارم، اصلاح رفتارها و انجام اعمال پسندیده، و بهبود روابط اجتماعی گام بردارند و در برابر معاصی و ابتذال به هیچ عنوان بی‌تفاوتی نشان ندهند. عزاداری برای امامی که حماسه‌ای مقدس به وجود آورد و منظومه‌ای منور از ایثار و فداکاری سامان داد و موجب عزت اسلام و جامعه اسلامی شد، حاوی مفاهیم ارزشمند و فضیلت آفرین است و بزرگ‌داشت چنین حرکت شکوهمندی، همراهی عاطفی با حماسه آفرینان کربلاست و نشان از هم‌گامی و هماهنگی با برنامه عاشورا دارد. باید گفت که پیروی از پیام رهبر این نهضت است که ارزش والایی دارد. تردیدی نیست آن چشمی که بر امام حسین(ع) نگرید و آن دلی که برای مصائب شهیدان نینوا نسوزد، چشم و دل بشری نیست، اما این مطلب، از آن سخن موهوم و باطل جداست که گفته‌اند: «امام حسین(ع) شهید شد تا مردم دور هم جمع شوند و برکشته شدن او بگریند و بعد هم اگر چه عمری در گناه و عصیان به سر برده باشند، آمرزیده شوند؛ زیرا امام فدای امت گنه‌کار گردید!!؟»

روح حماسی عاشورا
حقیقت این است که واقعه عاشورا، چنان شگفت، فوق‌العاده بزرگ، باشکوه، حماسی و زیباست، که به خلاف حماسه‌های ملی و قومی و نژادی، اصلاً نیازی به افزودن شاخ و برگ به آن و در آمیختنش با تخیل و آمال و آرزوهای بازگوکنندگان، برای هرچه جذاب‌تر شدن، ندارد. به عکس، قهرمانان آن، در چنان ارتفاعی از معنویت، انسانیت و بزرگی ایستاده‌اند، که بزرگترین و اصلی‌ترین اهتمام بازگوکننده، اگر همین باشد که آنان و اعمالشان را، همان گونه که بوده‌اند وصف کند، به وظیفه خود عمل کرده، و اجر خویش را برده است. با این همه، عمده ذاکران، در همین کار نیز به شدت احساس عجر، و آشکارا به این ناتوانی اعتراف کرده‌اند. اما، به مصداق ضرب‌المثل «آب دریا را اگر نتو‌ان کشید، هم به قدر تشنگی باید چشید» و به قصد قربت و نیت ثواب هم که شده، قدم در این راه نهاده و قلمی زده‌اند.
این جریان، به حدی فراگیر و همگانی بوده، که بی‌کم‌ترین تردید می‌توان گفت که در طول تاریخ شیعه، هیچ حادثه و مراسم مذهبی، به اندازه واقعه عاشورا، ذهن و دل مردم را به خود مشغول نکرده است.
اما واقعه عاشورا، شهادت همگی مردان و جوانان، پیروان و نوجوانان – حتی یک پسر شیرخواره – و اسارت زنان و کودکان مربوط به طیف قهرمان است. در تاریخ ادبیات جهان، شاید هیچ حماسه‌ای را نتوان یافت که پایان آن، تا بدین پایه تلخ و سوگ‌آمیز باشد. و حماسه، چون چنین «سوگ انجام» شد، تبدیل به نوع باستانی ادبی دیگر است.

اگر در تراژدی، تقدیر شوم گریزناپذیر، موقعیتی تلخ و دشوار را بر قهرمانان تحمیل می‌کند، در اینجا، این جبر، ناشی از شرایط تاریخی و اجتماعی حاکم بر سرزمین‌های اسلامی، و در مقابل، احساس تعهد دینی و انسانی امام حسین (ع) و یاران اوست، که چنین شرایط دشواری بر ایشان تحمیل می‌شود.
اما امام و یاران و خانواده‌اش نیز، همانند قهرمانان تراژدی‌های کهن، حتی در این شرایط تلخ و دشوار،‌ ذره‌ای از آن اوج و رفعت معنوی خود فرود نمی‌آیند و بی‌نشان دادن کم‌ترین ضعف، تا آخرین نفس، در برابر این جبر می‌ایستند، و مغلوب و مقهور آن نمی‌شوند. برای آنان آسان است که خواسته به ظاهر ساده دشمن را بپذیرند، و به بهای مرگ روح، زندگانی تن را حفظ کنند. اما هیهات که آنان چنین ذلتی را بپذیرند! پس، جسم را فدای عزت و آزادگی روح می‌کنند. اینجاست که آن عمل شگرف، که لازمه و اساس تراژدی است، صورت می‌پذیرد؛ و به واقع،‌ اراده آزاد انسان، با انتخاب شایسته خود، سبب رستگاری او می‌شود.

با این رو، واقعه عاشورا، اینها همه را دارد، ولی همه، اینها نیست. بلکه دارای یک سلسله ویژگی‌های اضافی خاص خود نیز هست. پس، در بیان نمایشی نیز، قالب ابداعی ویژه خود را می‌طلبد، بنابر‌این، «تعزیه» پدید می‌آید؛ که از هر جهت، بدیع، خاص و بی‌بدیل است. اما مدت‌ها باید بگذرد و مقدماتی باید طی شود، تا این هنر برجسته، مرکب شیعی، شکل کامل و نهایی خود را بیابد:

رایج‌ترین قالب ادبی زمانه وقوع حادثه عاشورا در بلاد عرب‌نشین، شعر است. پس، ادبیات، نخست از طریق قالب شعر، از این واقعه تأثیر می‌گیرد و آن را در خود بازتاب می‌دهد و در حافظه تاریخ، ماندگار می‌سازد. این اشعار، متضمن بیان واقعه عاشورا و زبان حال شهیدان و اسیران این عرصه است، هنگامی که از سر سوز دل و سویدای جان، توسط مویه گران خوش صدا خوانده می‌شود، مبدل به «نوحه» می‌‌شود؛ که از نخستین هنرهای نمایشی اسلامی، خاصه شیعی است. از اینجاست که مداحان و مرثیه‌گران اهل بیت، در کنار و اعظان روایتگر واقعه عاشورا پا به عرصه وجود می‌گذارند، و مداحی‌، به عنوان یک هنر ناب شیعی شکل می‌گیرد.
آمیختگی تدریجی روایت و زبان حال شهیدان و اسیران واقعه کربلا با برخی حرکات نمایشی، برای هر چه موثرتر ساختن این بازنمایی نیز، به مرور، هنر نمایشی تعزیه را در جهان اسلام، خاصه ایران شیعی، بنیان می‌نهد.
البته، تعزیه، مجموعه‌ای از نمایش‌های مذهبی است که مبتنی بر مصیبت‌هایی است که بر خاندان پیامبر اسلام و بعضاً حتی دیگر پیامبران الهی وارد شده است. اما مهم‌ترین و مشهورترین نوع آن، مربوط به رویداد عاشورا (61 هـ) است.

هنر مرکب تعزیه را آمیزه‌ای از نوحه‌خوانی، روضه‌خوانی‌، شبیه‌سازی و داستان‌ها و روایت‌های مذهبی شکل می‌دهد. در عین حال که از بسیاری عناصر داستانی مورد توجه مردم، بهره می‌گیرد(1).

جلوگیری از تحریف
حجت الاسلام ابوالقاسم نادری، مسئول ستاد تعزیه اداره کل اوقاف و امور خیریه استان تهران در جمع خبرنگاران رسانه های گروهی، هنر تعزیه با جایگاه و شخصیت اهل بیت‌(ع) را مهم‌ترین دغدغه این اداره کل برای تشکیل ستادی با عنوان ستاد تعزیه دانست.
به گزارش خبرگزاری شبستان، حجت الاسلام نادری تصریح کرد: تعزیه یک درام نمایشی است که از صدها سال پیش شروع شده و تا به امروز فراز و نشیب‌های بسیاری داشته است.
وی با اشاره به فتاوای مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید مبنی بر لزوم هماهنگی تعزیه‌های موجود با ساختار شخصیت معصومین‌(ع) اظهار داشت: ستاد تعزیه در راستای عمل به منویات علمای دین و با هدف آموزش، تربیت و ساماندهی گروه‌های تعزیه در اداره کل اوقاف استان تهران شکل گرفت.
مسئول ستاد تعزیه اداره کل اوقاف و امور خیریه استان تهران خاطرنشان کرد: گروه‌های تعزیه برای فعالیت نیاز به گرفتن مجوز از این ستاد ندارند اما تنها گروه‌های تعزیه ای می توانند از امکانات این اداره کل برای کار‌شان بهره‌مند شوند که در این ستاد عضو شوند.
حجت‌الاسلام نادری با تاکید بر اینکه یک تعزیه خوان در کنار هنری که دارد باید شان سیدالشهداء‌(ع) و دیگر معصومین‌(ع) را بداند، گفت: کسی که قرار است در تعزیه نقش حضرت ابوالفضل‌(ع) را بازی کند باید بداند که در چه جایگاهی قرار گرفته است، بنابراین این ستاد در اولین اقدام بعد از شناسایی گروه های تعزیه خوان بحث آموزش آن‌ها را پیگیری می‌کند.
وی تامین نیازها و امکانات صحنه، تامین مالی، هماهنگی برای سفرهای زیارتی، هماهنگی با مراکز مختلف برای بهره گیری از مکان و امکانات آن‌ها، تبدیل نسخه های قدیمی و بهره گیری از اشعار شعرای بزرگ برای استفاده تعزیه خوانان را از دیگر اهداف ستاد تعزیه اداره کل اوقاف استان تهران دانست.
مسول ستاد تعزیه اداره کل اوقاف و امور خیریه استان تهران هنر تعزیه را به دو بخش تکنیک و محتوا تقسیم کرد و ابراز داشت: این ستاد برای آموزش بخش تکنیک به تعزیه خوانان از اساتید مطرح تئاتر و در بحث محتوایی از اساتید حوزه بهره می‌گیرد.
حجت الاسلام نادری ادامه داد: از جمله دروسی که تعزیه خوانان با آن آشنا می شوند می توان به امامت شناسی، عاشوراشناسی و مسایل اخلاقی و عرفانی اشاره کرد.
وی تاکید کرد: بنا نیست که فعالیت های ستاد تعزیه به موازات فعالیت های گروه های فعال در این زمینه چون وزارت ارشاد باشد بلکه این ستاد سعی دارد با بهره گیری از پتانسیل موجود در موقوفات گروه های مختلف تعزیه را ساماندهی کرده و آموزش دهد.

ضرورت‌های نگهداری از تعزیه
بنابر نظر مصطفی‌زاده، پژوهشگر، تعزیه سه تعریف تاریخی، مذهبی و هنری دارد که از لحاظ تاریخی یک نمونه آداب و رسوم و سنت تاریخی اجداد ماست. از لحاظ مذهبی نیز آیین و مراسم مذهبی و نوعی عبادت برای کسب ثواب اخروی است اما از لحاظ هنری، یک تئاتر کامل است که بازیگر، نور، موسیقی و موارد دیگر را دارد.
وی تعزیه را دارای 8 دوره عنوان کرد و گفت: دوران اول و ابتدایی تعزیه در عصر دیالمه است که گروهی شیعی در قرن چهار هجری بودند که خلفای بنی عباس را هم تا حدودی به زیر سلطه خود درآوردند. یکی از پادشاهان دیالمه برای اولین بار در قرن چهارم، ده روز اول محرم را تعطیل رسمی اعلام کرد و مراسم عزاداری را آغاز کرد.
مصطفی زاده ادامه داد: این مراسم حلقه آغازین مراسم عزاداری بود که در آن زمان به صورت سیال برگزار می‌شد و عبوری بود. مراسمی کاملا ابتدایی بود و بر اساس ذهنیت خود، یک نوع حرکتی را برای عزاداری انجام می‌دادند.

 

[Reza Sharifi]

ضرورت‌های نگهداری از تعزیه
بنابر نظر مصطفی‌زاده، پژوهشگر، تعزیه سه تعریف تاریخی، مذهبی و هنری دارد که از لحاظ تاریخی یک نمونه آداب و رسوم و سنت تاریخی اجداد ماست. از لحاظ مذهبی نیز آیین و مراسم مذهبی و نوعی عبادت برای کسب ثواب اخروی است اما از لحاظ هنری، یک تئاتر کامل است که بازیگر، نور، موسیقی و موارد دیگر را دارد.
وی تعزیه را دارای 8 دوره عنوان کرد و گفت: دوران اول و ابتدایی تعزیه در عصر دیالمه است که گروهی شیعی در قرن چهار هجری بودند که خلفای بنی عباس را هم تا حدودی به زیر سلطه خود درآوردند. یکی از پادشاهان دیالمه برای اولین بار در قرن چهارم، ده روز اول محرم را تعطیل رسمی اعلام کرد و مراسم عزاداری را آغاز کرد.
مصطفی زاده ادامه داد: این مراسم حلقه آغازین مراسم عزاداری بود که در آن زمان به صورت سیال برگزار می‌شد و عبوری بود. مراسمی کاملا ابتدایی بود و بر اساس ذهنیت خود، یک نوع حرکتی را برای عزاداری انجام می‌دادند.

این پژوهشگر تعزیه در ادامه به دوران رضاخان اشاره کرد که تعزیه از 3 جانب مورد حمله واقع شد و گفت: در آغاز حکومت رضاخان تعزیه قدغن شد که یک مخالف، حکومت عصر رضا شاه بود. مخالف دیگر، روشنفکران ایرانی بودند که تعزیه را یک حرکت قهقرایی که با موازین تمدن مطابقت ندارد، می‌دانستند و ایرج میرزا شدیدا تعزیه را می‌کوبید. سومین مخالف هم عالمان، مومنین و علمای راستین اسلامی نظیر علامه محدث نوری بودند که به خاطر تحریفهای موجود، مخالفت می‌کردند. شهید مطهری هم به دلیل همین انحرافات مخالفت می‌کرد. اما تعزیه از سه جهت همچنان باید حفظ و نگهداری شود. یک زاویه این است که به لحاظ سنت و آیین نمی‌توانیم تعزیه را رها کنیم چرا که به هر حال یک جلوه از فرهنگ این دیار است و در آثار سفرنامه‌های اروپاییان مطرح شده‌ و نظیر آثار باستانی بخشی از ما است. زاویه دیگر مورد تایید، نگاه هنری و ادبی است که نمی‌توان از تعزیه گذشت و ما هزاران متن تعزیه داریم. مسئله سوم به لحاظ مذهبی است که باید تعزیه بازسازی شود. عروسی قاسم وجود نداشته و ما در تعزیه، عروسی قاسم را باید حذف کنیم و دست به قلم‌ها می‌توانند حداقل متنی نظیر شب دهم بنویسند.

پالایش دینی نسخ تعزیه از منظر علما
مسوول دفتر تعزیه حوزه هنری قم گفت: متون و اشعار تعزیه باید تصحیح و پالایش شود.
امیر زینلی در گفت وگو با ایرنا، تعزیه را تنها شکل سوگواری اهل بیت(ع) به صورت نمایشی ذکرکرد و افزود: هنر تعزیه از دوره صفویه آغاز شد و تا دوره قاجاریه به شکل تکاملی خود رسید که این سیر صعودی در زمان رضاشاه و با دستور ممنوعیت اجرای آن، تعزیه رو به افول نهاد. این ممنوعیت منجر به پراکندگی دسته جات تعزیه در کشور شد که شکل‌گیری و اجراهای دوباره آن، زمینه انحرافات و تحریفاتی را در تعزیه فراهم کرد. به دلیل مردمی بودن و استقبال عموم از تعزیه، اجرای آن در برخی استان‌ها به صورت پراکنده آغاز شد که در این دوره اشعار و متونی به تعزیه افزوده شد که از لحاظ تاریخی قابل استناد نیست.
زینلی ورود این انحرافات را لطمه بزرگی به ماهیت تعزیه و حقیقت واقعه عاشورا ذکر کرد و بیان داشت: دروغ، توهین به شخصیت ائمه(ع) و تحریف وقایع از آسیب‌های جدی تعزیه است که باید پالایش شود.
مسوول انجمن سرود وآهنگ‌های انقلابی قم در ادامه افزود: تعزیه خوانان نباید برای جذب مستمعین و برانگیختن احساسات بیشتر مردم و حتی رغبت مردم، این حماسه عظیم را تحریف کنند.
وی گفت: متون تعزیه از کتاب‌"روضه الشهداء" استخراج و نوشته شده که در این کتاب نیز در خصوص قیام امام حسین(ع) و وقایع عاشورا اغراق‌هایی شده است. در حال حاضر زمینه‌های مختلفی ازتعزیه ویژه استان‌های مختلف ایجاد شده که متون تمامی این دسته جات نیازمند تصحیح، بررسی و پالایش است.

تحریم و تجویز تعزیه
مسأله شبیه‌خوانی و تعزیه، از دیدگاه فقهی و اعتقادی مورد بحث و بررسی عالمان شیعه قرار گرفته است. برخی آن را تحریم و بعضی تجویز کرده اند. از نظر علمای شیعه، خدمتی برای حفظ اسلام بالاتر از این نیست که بدعت ها از بین بروند و افکار موهوم، خرافی و مضامین سست از متون نوحه‌ها و شبیه نامه ها حذف شوند، لذا در صورتی که جهات شرعی در تعزیه خوانی رعایت شود و تعزیه پیراسته از وهن و خرافات برگزار شود، بر آن اشکالی مترتب نیست.

نظرات علمای شیعه درباره تعزیه
1- آیت الله میرزا محمد حسین نائینی در فتوای خود ضمن تأیید شبیه خوانی، این قید را بیان نمود که شعائر مزبور باید از هرگونه امور ناپسند که شایسته چنین شعاری نیست پاک شود (در این خصوص ر.ک: کتاب بکاء الحسینی، سید حسین طباطبایی، صص 482 - 502).
2- آیت الله سید محسن حکیم، ضمن تأیید فتوای میرزای نائینی می افزاید؛ بعضی مناقشاتی که می شود ناشی از منضم گشتن برخی چیزها و کارهایی است که چه بسا با عزاداری و سوگواری برای سیدالشهدا مغایرت دارد‌(فتاوی علمای سلف درباره عزاداری و شبیه‌خوانی، فصلنامه هنر، پاییز 1362، ص 297).
3- در رساله ذخیره العباد، آیت الله زین‌العابدین مازندرانی با حواشی آیت الله میرزا محمد تقی شیرازی، آیت‌الله سید‌محمد کاظم یزید و آیت الله سید اسماعیل صدر، شبیه خوانی به عنوان اعمالی ممدوح معرفی شده، مادامی که مشتمل بر حرامی چون غنا و مانند آن نباشد.
در این نوشتار بیان مصائب به زبان حال امام در صورتی جایز است که با شؤونات آن بزرگوار تناسب داشته باشد (الدعاه الحسینیه، شیخ محمد علی نخجوانی، ص 126 و 131).
4- آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یز‌دی در بخشی از نظر خویش درباره تعزیه می‌فرماید: «گمان ندارم کسی منکر خوبی آن باشد، مادامی که برخی از محرمات شرعی را در بر نداشته باشد؛ مانند استعمال لهو و غیر آنها» (همان).
5- علامه سید محسن امین، تأکید می‌نماید که در عزداری‌ها باید از سیره ائمه(ع) پیروی کرد و اگر آن بزرگواران تصریحی در این امور نکرده‌اند، باید از شیوه‌ای منطقی و عاقلانه متابعت نمود (التنزیه لاعمال الشیبه، تألیف شده به سال 1347 ق (1307ش) که در سال 1322ش توسط جلال آل احمد با عنوان عزاداری های نامشروع ترجمه و انتشار یافت).
6- آیت الله سید عبدالحسین شرف الدین عاملی خاطرنشان می نماید: اگر رویدادهای ملال انگیز اهل بیت به صورت نمایش برگزار شود، اثر خوبی بر دل ما خواهد گذاشت، ولی این برنامه باید از روی اصول صحیح به اجرا درآید‌(المجالس الفاخره فی ماتم العتره الطاهره، سید عبدالحسین شرف الدین، مقدمه).
7- آیت‌الله کاشف الغطاء نیز سوگواری به شکل شبیه‌خوانی را در صورتی که درست برپا شود، بدون اشکال می‌دانست، ولی در ادامه افزوده است:‌«سعی کنید عزاداری را از کارهایی که با حزن و عزا جور در نمی‌آید، جدا کنید. زیرا عزاداری برای زنده ساختن فلسفه قیام امام حسین(ع) است، نه برای قصه گویی، نمایش و وقت گذرانی. بکوشید مراسم سوگواری را بدون نقطه ضعف برگزار کنید و مردم را به یاد خدا بیاندازید و ایمان آنها را زیاد کنید» (کاشف الغطاء، سوره خشم، محمد رضا سماک امانی، ص 72).
8- آیت الله میرزا محمد علی شاه آبادی - استاد عرفان امام خمینی - وقتی مشاهده کردند در صحن مطهر امام زاده حمزه(ع) مراسم تعزیه‌خوانی با تحریفات و مضامین موهن برگزار می‌شود، مانع اجرای آن شد و مجلس مذکور را به کانون وعظ و خطابه تبدیل نمود(روایت فضیلت، غلامرضا گلی زواره، مجله پاسدار اسلام، ش 160، ص 41).
9- آیت الله بروجردی نیز وقتی ملاحظه نمود شبیه خوانی‌های قم وضع نگران کننده ای دارند و توأم با بدعت و تحریف اجرا می شوند، دست اندرکاران تعزیه را فرا خواند و به آنان تأکید نمود شبیه خوانی با این شکل حرام است و باید یا اصلاح شود و یا از برگزاری آنها با این روند مخرب اجتناب شود و اجازه نمی دادند عزاداری های آفت زده اجرا شود(حماسه حسینی، شهید مطهری، ج 1، ص 185).
10- شهید مطهری در خصوص پالایش و پیرایش تعزیه هشدار می‌دهند: «علما باید با عوامل پیدایش تحریف مبارزه کنند، جلو تبلیغات دشمنان را بگیرند، با اسطوره‌سازی‌ها مبارزه کنند...»(همان، ج 3، ص 293).

پی‌نوشت:
1. در تاریخ‌های موجود، راجع به تعزیه آمده است: تعزیه در واقع از زمان آل‌بویه (نیمه اول قرن 4) شکل گرفت. احمدبن بویه، در سال 1320، به حکومت رسید. در 1334 بغداد را گرفت، و خلیفه المستکفی را تحت سلطه خود درآورد، و خلیفه، او را «معزالدوله» لقب داد.
معزالدوله که شیعه بود از محرم همان سال دستور داد تمام بازارهای بغداد را ببندند و همه جا را سیاه بپوشند و به عزاداری سیدالشهدا بپردازند. بعد، تا پایان حکومت آل‌بویه یا دیالمه (320 تا 448 هـ) – که در ایران جنوبی و عراق حکومت می‌کردند – همه ساله، شیعیان در دهه اول محرم، در تمام شهرها عزاداری می‌کردند.
در دولت سلجوقیان (449 تا 700 هـ. ق) سوگواری برای خاندان رسول اکرم عمومی شد؛ و طی چندین سده، مرحله به مرحله، شکل نمایشی تعزیه یا شبیه‌خوانی را به خود گرفت.

منبع: tabnak.ir