مقدمه :
از كشف طلا توسط انسانها قرنها مي گذرد اين فلز در جدول تناوبي مندليف در خانه شماره 79 قرار گرفته و جزء عناصر وابسته و تك ظرفيتي است تاريخچه‌اي كهن دارد همين بس كه بدانيم آثار بدست آمده در پي كاوشهاي باستان شناسان حاكي از آن است كه در دوران پادشاهي كورش طلا از رونق خاصي برخوردار بوده است بطوريكه سكه و ظروف و لوازم زيبايي از آن دوره كشف گرديده است كه در موزه ايران و اروپا و امريكا وجود دارد. طلا با تلالو خود كه چشم بشر را خيره مي سازد موجب زد و خورد و جنگهاي خونين بين طوايف و حتي كشورها شده است اين فلز بصورت سنگ معدني در افريقا و امريكا و آسياي جنوب شرقي يافت مي شود و اكثراً در جوار معادن مس و سرب است در حال حاضر اين فلز پشتوانه اقتصادي كشورها از جمله ایران مي باشد. در روزگاران نه چندان دور هنر صنعت گران ايراني در بازارهاي منطقه طرفداران زيادي داشت با اين وجود در سالهاي اخير به علت عدم حمايت از اين حرفه و از طرفي قاچاق بي رويه محصولات به كشور نه تنها سهمي از صادرات جهاني اين محصولات نداريم حتي بازارهاي داخلي را نيز از دست داده ايم اما تعدادی از کارآفرینان متعهد سعی دارند از طریق گسترش کارگاه های طلاسازی این صنعت را همچنان زنده و پویا نگه دارند . در اين تحقیق سعی شده مراحل انجام كار و مواد و ابزار مورد نياز براي راه‌اندازي كارگاه طلاسازي و چالش های این صنعت مورد بررسی قرار گیرد .
گذری بر خوشه صنعتی طلا در تهران :
شهر تهران از زمان قاجار یعنی حدود 220 سال پیش تاکنون پایتخت ایران بوده است. تمرکز فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و به‌طور کلی همه جانبه در شهر تهران آن را به یک مرکزیت ویژه و خاص تبدیل نموده است. از لحاظ جمعیتی نیز در حال حاضر شهر تهران طی روز، جمعیتی حدود 12میلیون نفر را در خود جای می‌دهد. هنوز هم خانواده‌ها و ایرانیان زیادی هستند که خریدهای خاص خود را از شهر تهران انجام می‌دهند. در عین حال به جهت وجود عمده مراکز فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و ... در تهران تعاملات، نشست‌ها، مبادلات، معاملات، مناسبات، سمینارها، نمایشگاه‌ها و مراسم ملی و بین‌المللی برگزار می‌گردد. در چنین فضایی بدیهی است یکی از مراکز عمده خرید و فروش، عرضه، تقاضا، تولید، صادرات و واردات نیز شهر تهران باشد و کسب و کار طلا در این میان شرایط خاصی در تهران پیدا کرده است. همان‌گونه که مطرح شد تمرکز سلسله قاجار و پهلوی و نیز علاقه وافر پادشاهان در دوره‌های نام‌برده به طلا باعث توجه ویژه به آن و رونق این کسب و کار در تهران گردید. این مرکزیت به پایگاهی جهت عرضه و تقاضای طلا تبدیل شده که حجم و تعداد طلا فروشان و حجم بالای دادوستد آن در بازار تهران موید این مساله است. با قدری بررسی و مطالعه مشاهده می‌شود که تولیدکنندگان خرد و کلان بسیاری نیز در همین مسیر شکل گرفته‌اند که اکثریت آنها نیز در محدوده بازار واقع شده‌اند. از دیرباز تجار داخلی و خارجی خرید مصنوعات طلا را از بنکداران بازار تهران انجام می‌داده‌اند. بنابراین تولیدکنندگان این صنعت نیز در مناطق خاصی از تهران متمرکز شده و بنابه ارتباطات صورت گرفته به‌تدریج با تحولات روز دنیا آشنا شده و تا حد امکان سعی داشته‌اند مطابق دانش و تکنولوژی روز دنیا پیش روند. اما در این میان برخی سیاست‌ها موجب کندی حرکت در این راه شده و برخی مشکلات مانع پیشرفت مناسب این صنعت شده است. قبل از انقلاب شركت آريا طلا که حاصل ادغام 12 كارخانه بود، ماهيانه 20-100 كيلو مصنوعات طلا به تركيه صادر مي نمود. بعد از انقلاب توليد کننده ها از ورود طلا و حتي ماشين آلات منع شدند و در نتيجه از دنيا عقب ماندند. در آن زمان توجه خاصي به صنعت طلاسازی نشد و با مقرراتي كه وضع شد رشته زرگري به عنوان رشته زينتي همراه با رشته‌هايی مانند لوازم آرايش در يك گروه قرار گرفت. درصورتی که طلاسازی، صنعتی است که درون خود تکنولوژی‌های پيشرفته ذوب و ريخته گری، جوش‌کاری، تراش‌کاری، آبکاری و پرداخت کاری را به‌کار می بندد.
محدوده جغرافیایی حرفه طلاسازی در تهران :
تهران از بزرگترین مراکز ساخت، عمده فروشی و خرده فروشی طلا و جواهر در ایران است. عمده فروشان نقش مهمی را به‌عنوان کانال‌هایی که قادرند 1000 تولیدکننده کوچک را به 1000 توزیع‌کننده ارتباط دهند، بازی می‌کنند. علی‌رغم آن‌که عمده‌فروشان بزرگ وجود دارند، اما اکثر عمده فروشان کوچک یا متوسط کمتر از 2 کیلوگرم در روز فروش دارند. در گزارش‌ها حدود 70% از این بازار عمده فروشان ملی در تهران است. توزیع‌کنندگان نیز به‌طور متوسط کمتر از 100 گرم در روز فروش دارند. فعالان این صنعت در استان تهران در مناطق خاصی متمرکز شده و تحت نظارت تشکل‌های شکل گرفته شده در همان ناحیه قرار دارند. خوشه صنعتی طلای تهران با تمرکز بر تولیدکنندگان موجود، ناحیه فعالیت خود را در مناطق استقرا شده اکثریت آنان قرار داده است. بنابراین عمده فعالان اصلی این خوشه تحت نظارت اتحادیه‌های طلا و جواهر تهران و شمیرانات و انجمن کارفرمایان طلا و جواهر تهران قرار می‌گیرند. بنابراین اعضای اتحادیه‌های طلا و جواهر ری، ورامین، اسلام‌شهر و کرج که اکثراً مصنوعات خود را از بنکداران بازار تهران خریداری می‌نمایند، بخشی از خریداران خوشه را تشکیل می‌دهند. براساس آخرين اطلاعات و آمار موجود از کارگاههای صنعتی کشور که در سال 1381 جمع‌آوری شده است، تعداد کل واحدهای توليد طلا و جواهرات استان تهران 22 درصد کل کشور می‌باشد که در محدوده خيابان خيام، 15 خرداد و ناصر خسرو حدود 46 درصد واحدها، در محدوده سعدی و لاله‌زار 18 درصد، در محدوده خيابان جمهوری 14 درصد و در ساير مناطق استان تهران 22 درصد تمرکز يافته‌اند. تعداد مغازه‌هاي طلا و جواهر فروشي (خرده- عمده) در تهران 12-10 هزار و در كشور 75-55 هزار مغازه عنوان شده است كه با احتساب وجود بين 30-3 كيلوگرم طلا در هر يك از اين مغازه‌ها بازار بزرگي در كشور وجود دارد. در ایران 6 شهر اصلی وجود دارد که جمعیت آنها متجاوز از یک میلیون نفر بوده و طی 10 سال گذشته در حال افزایش است که شامل تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، شیراز و کرج می‌باشد. جمعیت تهران نیز با افزایش 78 درصدی از 7 میلیون به 12 میلیون رشد داشته است. تعداد افراد شاغل در اين حرفه بين 3/1 تا 5/1 ميليون نفر در کشور تخمين زده شده است كه با احتساب خانواده‌هاي آنان تقريبا 5 ميليون نفر از جمعيت كشور با اين حرفه درگيري مستقيم دارند. که از اين تعداد بالغ بر 15000 نفر در استان تهران مشغول به کار مي‌باشند. وقتی در بازار بنکداران تهران قدم می‌زنی دیگر شکی در عظمت و بزرگی خوشه طلا در تهران نداری. آنقدر حجم مبادلات زیاد است که دیگر کسی به فکر چیدمان ویترین نیست و به بیان دیگر نیازی به چیدمان نمی‌بیند.کوچه و پس‌کوچه‌های خیابان 15 خرداد تهران تعداد زیادی از تولیدکنندگان را در دل خود جای داده است. از پیچ‌های تودرتوی کوچه‌ها که گذر می‌کنی به ساختمان‌های به ظاهر منزل مس******ی می‌رسی که در گوشه‌ای از آن یک دوربین مدار بسته است. کمتر پیش می‌آید که داخل این کارگاههای تولیدی غریبه پیدا کنی و اکثر آنها از بستگان و آشنایان هستند و یا تحت یک فرایند مورد نظر تولیدکننده، یک فرد قابل اطمینان شناسایی شده‌اند. شرکا (اگر شریک شده باشند) پدر و فرزند و یا افراد درجه یک خانواده هستند. فضای شغل موروثی، در این خوشه محسوس است و عینیت کامل دارد
از كشف طلا توسط انسانها قرنها مي گذرد اين فلز در جدول تناوبي مندليف در خانه شماره 79 قرار گرفته و جزء عناصر وابسته و تك ظرفيتي است تاريخچه‌اي كهن دارد همين بس كه بدانيم آثار بدست آمده در پي كاوشهاي باستان شناسان حاكي از آن است كه در دوران پادشاهي كورش طلا از رونق خاصي برخوردار بوده است بطوريكه سكه و ظروف و لوازم زيبايي از آن دوره كشف گرديده است كه در موزه ايران و اروپا و امريكا وجود دارد. طلا با تلالو خود كه چشم بشر را خيره مي سازد موجب زد و خورد و جنگهاي خونين بين طوايف و حتي كشورها شده است اين فلز بصورت سنگ معدني در افريقا و امريكا و آسياي جنوب شرقي يافت مي شود و اكثراً در جوار معادن مس و سرب است در حال حاضر اين فلز پشتوانه اقتصادي كشورها از جمله ایران مي باشد. در روزگاران نه چندان دور هنر صنعت گران ايراني در بازارهاي منطقه طرفداران زيادي داشت با اين وجود در سالهاي اخير به علت عدم حمايت از اين حرفه و از طرفي قاچاق بي رويه محصولات به كشور نه تنها سهمي از صادرات جهاني اين محصولات نداريم حتي بازارهاي داخلي را نيز از دست داده ايم اما تعدادی از کارآفرینان متعهد سعی دارند از طریق گسترش کارگاه های طلاسازی این صنعت را همچنان زنده و پویا نگه دارند . در اين تحقیق سعی شده مراحل انجام كار و مواد و ابزار مورد نياز براي راه‌اندازي كارگاه طلاسازي و چالش های این صنعت مورد بررسی قرار گیرد .
گذری بر خوشه صنعتی طلا در تهران :
شهر تهران از زمان قاجار یعنی حدود 220 سال پیش تاکنون پایتخت ایران بوده است. تمرکز فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و به‌طور کلی همه جانبه در شهر تهران آن را به یک مرکزیت ویژه و خاص تبدیل نموده است. از لحاظ جمعیتی نیز در حال حاضر شهر تهران طی روز، جمعیتی حدود 12میلیون نفر را در خود جای می‌دهد. هنوز هم خانواده‌ها و ایرانیان زیادی هستند که خریدهای خاص خود را از شهر تهران انجام می‌دهند. در عین حال به جهت وجود عمده مراکز فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و ... در تهران تعاملات، نشست‌ها، مبادلات، معاملات، مناسبات، سمینارها، نمایشگاه‌ها و مراسم ملی و بین‌المللی برگزار می‌گردد. در چنین فضایی بدیهی است یکی از مراکز عمده خرید و فروش، عرضه، تقاضا، تولید، صادرات و واردات نیز شهر تهران باشد و کسب و کار طلا در این میان شرایط خاصی در تهران پیدا کرده است. همان‌گونه که مطرح شد تمرکز سلسله قاجار و پهلوی و نیز علاقه وافر پادشاهان در دوره‌های نام‌برده به طلا باعث توجه ویژه به آن و رونق این کسب و کار در تهران گردید. این مرکزیت به پایگاهی جهت عرضه و تقاضای طلا تبدیل شده که حجم و تعداد طلا فروشان و حجم بالای دادوستد آن در بازار تهران موید این مساله است. با قدری بررسی و مطالعه مشاهده می‌شود که تولیدکنندگان خرد و کلان بسیاری نیز در همین مسیر شکل گرفته‌اند که اکثریت آنها نیز در محدوده بازار واقع شده‌اند. از دیرباز تجار داخلی و خارجی خرید مصنوعات طلا را از بنکداران بازار تهران انجام می‌داده‌اند. بنابراین تولیدکنندگان این صنعت نیز در مناطق خاصی از تهران متمرکز شده و بنابه ارتباطات صورت گرفته به‌تدریج با تحولات روز دنیا آشنا شده و تا حد امکان سعی داشته‌اند مطابق دانش و تکنولوژی روز دنیا پیش روند. اما در این میان برخی سیاست‌ها موجب کندی حرکت در این راه شده و برخی مشکلات مانع پیشرفت مناسب این صنعت شده است. قبل از انقلاب شركت آريا طلا که حاصل ادغام 12 كارخانه بود، ماهيانه 20-100 كيلو مصنوعات طلا به تركيه صادر مي نمود. بعد از انقلاب توليد کننده ها از ورود طلا و حتي ماشين آلات منع شدند و در نتيجه از دنيا عقب ماندند. در آن زمان توجه خاصي به صنعت طلاسازی نشد و با مقرراتي كه وضع شد رشته زرگري به عنوان رشته زينتي همراه با رشته‌هايی مانند لوازم آرايش در يك گروه قرار گرفت. درصورتی که طلاسازی، صنعتی است که درون خود تکنولوژی‌های پيشرفته ذوب و ريخته گری، جوش‌کاری، تراش‌کاری، آبکاری و پرداخت کاری را به‌کار می بندد.
محدوده جغرافیایی حرفه طلاسازی در تهران :
تهران از بزرگترین مراکز ساخت، عمده فروشی و خرده فروشی طلا و جواهر در ایران است. عمده فروشان نقش مهمی را به‌عنوان کانال‌هایی که قادرند 1000 تولیدکننده کوچک را به 1000 توزیع‌کننده ارتباط دهند، بازی می‌کنند. علی‌رغم آن‌که عمده‌فروشان بزرگ وجود دارند، اما اکثر عمده فروشان کوچک یا متوسط کمتر از 2 کیلوگرم در روز فروش دارند. در گزارش‌ها حدود 70% از این بازار عمده فروشان ملی در تهران است. توزیع‌کنندگان نیز به‌طور متوسط کمتر از 100 گرم در روز فروش دارند. فعالان این صنعت در استان تهران در مناطق خاصی متمرکز شده و تحت نظارت تشکل‌های شکل گرفته شده در همان ناحیه قرار دارند. خوشه صنعتی طلای تهران با تمرکز بر تولیدکنندگان موجود، ناحیه فعالیت خود را در مناطق استقرا شده اکثریت آنان قرار داده است. بنابراین عمده فعالان اصلی این خوشه تحت نظارت اتحادیه‌های طلا و جواهر تهران و شمیرانات و انجمن کارفرمایان طلا و جواهر تهران قرار می‌گیرند. بنابراین اعضای اتحادیه‌های طلا و جواهر ری، ورامین، اسلام‌شهر و کرج که اکثراً مصنوعات خود را از بنکداران بازار تهران خریداری می‌نمایند، بخشی از خریداران خوشه را تشکیل می‌دهند. براساس آخرين اطلاعات و آمار موجود از کارگاههای صنعتی کشور که در سال 1381 جمع‌آوری شده است، تعداد کل واحدهای توليد طلا و جواهرات استان تهران 22 درصد کل کشور می‌باشد که در محدوده خيابان خيام، 15 خرداد و ناصر خسرو حدود 46 درصد واحدها، در محدوده سعدی و لاله‌زار 18 درصد، در محدوده خيابان جمهوری 14 درصد و در ساير مناطق استان تهران 22 درصد تمرکز يافته‌اند. تعداد مغازه‌هاي طلا و جواهر فروشي (خرده- عمده) در تهران 12-10 هزار و در كشور 75-55 هزار مغازه عنوان شده است كه با احتساب وجود بين 30-3 كيلوگرم طلا در هر يك از اين مغازه‌ها بازار بزرگي در كشور وجود دارد. در ایران 6 شهر اصلی وجود دارد که جمعیت آنها متجاوز از یک میلیون نفر بوده و طی 10 سال گذشته در حال افزایش است که شامل تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، شیراز و کرج می‌باشد. جمعیت تهران نیز با افزایش 78 درصدی از 7 میلیون به 12 میلیون رشد داشته است. تعداد افراد شاغل در اين حرفه بين 3/1 تا 5/1 ميليون نفر در کشور تخمين زده شده است كه با احتساب خانواده‌هاي آنان تقريبا 5 ميليون نفر از جمعيت كشور با اين حرفه درگيري مستقيم دارند. که از اين تعداد بالغ بر 15000 نفر در استان تهران مشغول به کار مي‌باشند. وقتی در بازار بنکداران تهران قدم می‌زنی دیگر شکی در عظمت و بزرگی خوشه طلا در تهران نداری. آنقدر حجم مبادلات زیاد است که دیگر کسی به فکر چیدمان ویترین نیست و به بیان دیگر نیازی به چیدمان نمی‌بیند.کوچه و پس‌کوچه‌های خیابان 15 خرداد تهران تعداد زیادی از تولیدکنندگان را در دل خود جای داده است. از پیچ‌های تودرتوی کوچه‌ها که گذر می‌کنی به ساختمان‌های به ظاهر منزل مس******ی می‌رسی که در گوشه‌ای از آن یک دوربین مدار بسته است. کمتر پیش می‌آید که داخل این کارگاههای تولیدی غریبه پیدا کنی و اکثر آنها از بستگان و آشنایان هستند و یا تحت یک فرایند مورد نظر تولیدکننده، یک فرد قابل اطمینان شناسایی شده‌اند. شرکا (اگر شریک شده باشند) پدر و فرزند و یا افراد درجه یک خانواده هستند. فضای شغل موروثی، در این خوشه محسوس است و عینیت کامل دارد