راز سوزن‌های درمانگر
چینی‌های باستان معتقد بودند؛ بدن انسان علاوه بر گوشت و پوست و استخوان، دارای کالبدی انرژیک است و این انرژی یا جریان حیاتی، موسوم به «oi»، در کانال‌هایی به نام «مردین» و درون ارگا‌ن‌های حیاتی بدن جریان دارد.
سریال موفق یانگوم که در حال حاضر ماه‌هاست از تلویزیون ایران و برخی از کشورهای دیگرپخش می‌شود، مردم را تا حدود زیادی با فرهنگ مردم کشور کره و روش‌های درمانی آنها آشنا کرده‌است و امروز تقریبا همه مردم کشورمان تا حدودی با جادوی سوزن‌های کوچک طب سوزنی آشنا شده‌اند.
اینکه تا چه اندازه تجویزهای گیاهی و درمانی طبیبان درباره این سریال و از جمله یانگوم از نظر پزشکی درست و مورد تایید است، مبحثی است که در مقوله مورد بحث ما نمی‌گنجد. ما در اینجا فقط سعی داریم، به طور مختصر به معرفی طب سوزنی و روش درمانی آن بپردازیم. قدمت طب سوزنی به بیش از چند هزار سال پیش در کشور چین باز می‌گردد و قدیمی‌ترین متنی که در توصیف طب سوزنی یافت شده است، متعلق به سال ۱۱۲۷ قبل از میلاد مسیح است. در سال ۲۶ میلادی نخستین کتاب در شرح طب سوزنی در چین نگاشته شد. امروز این طب نه تنها در کشور چین بلکه در بسیاری از کشورهای دنیا طرفداران زیادی دارد و پزشکان و بیماران فراوانی به آن روی می‌آورند. طب سوزنی در واقع روش درمانی سنتی کشور چین است و همانگونه که به طب سنتی ایران، طب بوعلی سینا و به طب سنتی هند آیورودا گفته می‌شود، طب سنتی چین هم به نام طب سوزنی مشهور است. استفاده از این طب سنتی تا قرن‌ها به آسیا محدود بود تا اینکه فرانسوی‌ها در قرن ۱۶میلادی با آن آشنا شدند و استفاده از آن را در اروپا گسترش دادند.
● انرژی‌های نهفته
چینی‌های باستان معتقد بودند؛ بدن انسان علاوه بر گوشت و پوست و استخوان، دارای کالبدی انرژیک است و این انرژی یا جریان حیاتی، موسوم به «oi»، در کانال‌هایی به نام «مردین» و درون ارگا‌ن‌های حیاتی بدن جریان دارد. جالب است بدانید که امروزه توسط روش‌هایی خاص، این کانال‌ها قابل رویت شده‌اند. همان طور که آب در رودخانه‌ها جریان دارد، انرژی نیز در کانال‌ها (مردین‌ها) در گردش است. تا زمانی که انرژی جاری است و مانعی در سر راه آن قرار نگرفته، بیماری وجود ندارد. به عقیده چینی‌ها معمولا بیماری به دو دلیل به وجود می‌آید؛ اول، بر اثر بر هم خوردن تعادل انرژی در کانال‌های بدن و دوم، بر اثر اختلال در رسیدن انرژی به اندام‌های مختلف. استرس، مواد شیمیایی، آلودگی، تغذیه نامناسب و... از عواملی هستند که ممکن است باعث توقف و یا کند شدن جریان انرژی در بدن فرد شده و با بر هم زدن تعادل سیستم‌ایمنی بدن منجر به بیماری شوند. براساس طب سنتی چینی(طب سوزنی) بدن انسان تحت‌تأثیر دو نیروی مخالف اما مکمل به نام‌های یین(yin) و یانگ (yang) قرار دارد. یین نیروی منفی است و به صفاتی چون سردی، آرامی و در کل حالت غیر فعال بر می‌گردد و یانگ نیروی مثبت است که به صفاتی مانند گرمی، هیجان و فعال بودن نسبت داده می‌شود. این نیروها در مردین‌ها جاری هستند. عدم تعادل در این دو نیرو در بدن باعث بر هم خوردن جریان طبیعی و سالم انرژی حیاتی(oi) و در نهایت بیماری خواهد شد. مردین یا کانال‌های انرژی ۱۴ تا هستند که ۶ مورد کانال مربوط به اندام‌های توپر yin یعنی قلب، پریکارد، کبد، طحال، کلیه و ریه هستند و ۶ کانال دیگر مربوط به اندام‌های توخالی yang یعنی روده کوچک، روده بزرگ، کیسه صفرا، مثانه، مری و معده است. دو کانال دیگر هم وجود دارد که روی خط وسط سطح بدن (ستون فقرات و جناق سینه) قرار دارند.
● درمان با سوزن
در طب سوزنی با تحریک نقاط حساس روی کانال‌های انرژی می‌توان اختلال ایجاد شده در انرژی را برطرف و بیماری را درمان کرد. ۱۲ عدد از این مسیرها و نقاط به عنوان نقاط اصلی و تعداد ۸ عدد به عنوان نقاط سطح دوم معرفی می‌شوند و در مجموع بیش از دوهزار نقطه دیگر نیز به آنها متصل است.
تحریک این قسمت‌های بدن روی وضعیت شیمیایی و عصبی مغز تأثیر گذاشته و منجر به عکس‌العمل‌هایی مانند کاهش درد، تغییر فشار خون و... می‌شود و در نهایت سلامت بیمار را تامین می‌کند. باید متذکر شد که نقاط حساس طب سوزنی، محل‌هایی در بدن ما هستند که شبکه مجاری و اعصاب، به‌ویژه با تراکمی زیاد در زیر پوست جای دارند. فرو کردن یک سوزن نازک در این محل، به گونه‌ای تحریک الکتریکی در قشر خارجی مغز را به وجود می‌آورد که درک احساس درد در آن انجام میگیرد. در این محل، مواد شیمیایی بدن، یعنی اوپیوئیدها فعال شده و با احساس درد مقابله می‌کنند. هیپوتالاموس مغز میانی، مواد سروتونین و آندورفین را ترشح می‌کند که تاثیری تحریک کننده بر سیستم دفاعی بدن دارند. به این ترتیب درد بیمار تسکین می‌یابد. پزشک براساس تشخیص خود مبادرت به انتخاب نقاط خاصی در بدن بیمار می‌کند. درمانگر باید عنصری را که در بدن ضعیف‌تر عمل می‌کند بیابد و با انتخاب نقطه صحیح برای انجام طب سوزنی، عنصر مورد نظر را تقویت کرده و هماهنگی را به بدن برگرداند. شاید باور کردنش سخت باشد که با تحریک نقاط مختلف بدن با یک سوزن بسیار کوچک بتوان بیماری‌های مختلفی مانند دردهای مفصلی بخصوص در ناحیه دست و شانه و گردن، درد مهره‌های کمری، آلرژی، آرتروز، میگرن، بی‌خوابی‌ها، ترک اعتیاد و برخی اختلالات روحی - روانی را درمان کرد. در طب سوزنی پزشک ابتدا اقدام به فرو کردن سوزن در نواحی درد می‌کند و سپس به نقاط نزدیک به محل درد که روی مسیر انرژی هستند، سوزن می‌زند. در مرحله آخر به نقاط دور از محل درد و داخل مسیر انرژی سوزن زده می‌شود.
امروزه در طب سوزنی از سوزن‌های استیل، نازک و انعطاف‌پذیر استفاده می‌شود. قطر این سوزن‌ها از ۲/۰ تا ۶/۰ میلیمتر و طول آنها از ۱ تا ۱۰ سانتیمتر متغیر است، در هنگام وارد کردن سوزن بطور عمودی بین انگشتان قرار میگیرد. عمق فرو کردن سوزن از چند میلیمتر تا ۵ سانتیمتر (با توجه به محل نقطه) متغیر است. سوزن‌ها بنا به نظر پزشک در مدت زمان‌های متفاوتی از چند لحظه تا چند دقیقه در جای خود باقی می‌مانند و سپس خارج می‌شوند. گاهی ممکن است پزشک برای دستیابی به هدف خود در درمان بیمار از مانورهای خاصی مانند بالا و پایین کردن سوزن و یا چرخاندن آن در محل فرو رفته، بهره بگیرد. امروزه در درمان طب سوزنی ممکن است از جریان الکتریسیته نیز استفاده شود.
● روش تشخیص
تشخیص در طب سوزنی کار بسیار دشواری است. از بیماری که مراجعه می‌کند باید یک شرح حال مفصل در مورد تمام اعضای بدن گرفت و او را از نظر روحی- روانی سنجید. معاینه از نحوه صحبت کردن، راه رفتن، نشستن روی صندلی، رنگ و حالت چهره، ناخن‌ها و لب‌ها شروع می‌شود و با معاینه نبض و زبان ادامه می‌یابد. معاینه زبان در طب سوزنی اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌توان از روی معاینه زبان به بسیاری از بیماری‌های فرد پی برد. رنگ زبان، شکل آن، نوع بار روی زبان و محل قرار گرفتن آن، تورم زبان و حس خطوطی که بارها هریک از ما روی زبانمان مشاهده کرده‌ایم و از آن سرسری گذشته‌ایم، می‌تواند به تشخیص کمک کند. نبض چینی هم یکی از روش‌های تشخیصی در طب سنتی چین است. این نبض، نبضی متفاوت با نبض متداول است و فقط افراد خاصی توانایی تشخیص این نبض را دارند. تشخیص این نبض کاملا حسی و در سه عمق مختلف است.
● عناصر پنج‌گانه و طب سوزنی
شیوه طب سوزنی عناصر پنج‌گانه، نوع باستانی طب سوزنی است که به درمان تمام لایه‌های وجود شخص یعنی بدن، ذهن، قلب (احساسات) و روح می‌پردازد. عناصر پنج‌گانه باستانی، دیدگاه ظاهرا ساده و در درون پیچیده چینی‌های باستان را بر رابطه تنگاتنگ انسان و تمام مظاهر طبیعت به نمایش می‌گذارد. چینی‌های باستان معتقد بودند: جهان مادی و ازجمله بدن انسان از ۵ عنصر آتش، خاک، فلز، آب و چوب تشکیل شده‌است که این عناصر در حال واکنش با یکدیگر هستند. آتش از دیدگاه آنها نماد و عنصر تابستان بوده و با احساس شعف و شادمانی در ارتباط است. افرادی که عنصر غالب وجودشان آتش باشد به داشتن دوستان زیاد و ایجاد روابط دوستانه با اطرافیان خود بسیار علاقه دارند. آنها معمولا خندان هستند و گاهی در عمق وجودشان احساس غصه وجود دارد که هیچ وقت دیده نمی‌شود. خاک عنصر تابستان گذشته به شمار می‌رود و با حس همدردی و دلسوزی همراه است. افرادی که عنصر خاک بر وجودشان غالب است، می‌توانند مانند یک مادر به دیگران رسیدگی کند و آنها را از هر نظر تغذیه کنند. هرچند احساس درک دیگران بسیار مهم است اما افراد خاکی گاهی بسیار تنها بوده و احساس خلاء می‌کنند. فلز عنصر پاییز و با حس اندوه و ماتم همراه است. افراد تحت سلطه این عنصر، به دنبال چیزهای پاک و روحانی هستند. آنها برای خود و دیگران استانداردهای بالایی در نظر دارند و احترام متقابل برایشان بسیار اهمیت دارد. گاهی اوقات آنها با حس ناگواری از «اگر چنین و چنان می‌شد...» زندگی می کنند. آب عنصر زمستان و مرتبط با حس ترس است. چنین افرادی دارای سماجت و اراده‌ای هستند که آنها را در شرایطی که موجب وحشت دیگران می‌شود، موفق و سربلند نگه می‌دارد. گاهی آنها حس عمیقی از وحشت را در وجود خود پنهان کرده‌اند. چوب عنصر بهار و با حس خشم در ارتباط است. افرادی که با عنصر چوب هماهنگی دارند، بیشتر از دیگران در کارها اعم از برنامه‌ریزی، تصمیم گیری و عمل، موفق هستند. نقطه قوت آنها آینده‌نگری‌شان است اما اگر از تعادل خارج شده باشند به راحتی کارهایشان را رها می‌کنند و حس ناامیدی آنها را فرا میگیرد.
شهرزاد عبدیه
روزنامه تهران امروز
چینی‌های باستان معتقد بودند؛ بدن انسان علاوه بر گوشت و پوست و استخوان، دارای کالبدی انرژیک است و این انرژی یا جریان حیاتی، موسوم به «oi»، در کانال‌هایی به نام «مردین» و درون ارگا‌ن‌های حیاتی بدن جریان دارد.
سریال موفق یانگوم که در حال حاضر ماه‌هاست از تلویزیون ایران و برخی از کشورهای دیگرپخش می‌شود، مردم را تا حدود زیادی با فرهنگ مردم کشور کره و روش‌های درمانی آنها آشنا کرده‌است و امروز تقریبا همه مردم کشورمان تا حدودی با جادوی سوزن‌های کوچک طب سوزنی آشنا شده‌اند.
اینکه تا چه اندازه تجویزهای گیاهی و درمانی طبیبان درباره این سریال و از جمله یانگوم از نظر پزشکی درست و مورد تایید است، مبحثی است که در مقوله مورد بحث ما نمی‌گنجد. ما در اینجا فقط سعی داریم، به طور مختصر به معرفی طب سوزنی و روش درمانی آن بپردازیم. قدمت طب سوزنی به بیش از چند هزار سال پیش در کشور چین باز می‌گردد و قدیمی‌ترین متنی که در توصیف طب سوزنی یافت شده است، متعلق به سال ۱۱۲۷ قبل از میلاد مسیح است. در سال ۲۶ میلادی نخستین کتاب در شرح طب سوزنی در چین نگاشته شد. امروز این طب نه تنها در کشور چین بلکه در بسیاری از کشورهای دنیا طرفداران زیادی دارد و پزشکان و بیماران فراوانی به آن روی می‌آورند. طب سوزنی در واقع روش درمانی سنتی کشور چین است و همانگونه که به طب سنتی ایران، طب بوعلی سینا و به طب سنتی هند آیورودا گفته می‌شود، طب سنتی چین هم به نام طب سوزنی مشهور است. استفاده از این طب سنتی تا قرن‌ها به آسیا محدود بود تا اینکه فرانسوی‌ها در قرن ۱۶میلادی با آن آشنا شدند و استفاده از آن را در اروپا گسترش دادند.
● انرژی‌های نهفته
چینی‌های باستان معتقد بودند؛ بدن انسان علاوه بر گوشت و پوست و استخوان، دارای کالبدی انرژیک است و این انرژی یا جریان حیاتی، موسوم به «oi»، در کانال‌هایی به نام «مردین» و درون ارگا‌ن‌های حیاتی بدن جریان دارد. جالب است بدانید که امروزه توسط روش‌هایی خاص، این کانال‌ها قابل رویت شده‌اند. همان طور که آب در رودخانه‌ها جریان دارد، انرژی نیز در کانال‌ها (مردین‌ها) در گردش است. تا زمانی که انرژی جاری است و مانعی در سر راه آن قرار نگرفته، بیماری وجود ندارد. به عقیده چینی‌ها معمولا بیماری به دو دلیل به وجود می‌آید؛ اول، بر اثر بر هم خوردن تعادل انرژی در کانال‌های بدن و دوم، بر اثر اختلال در رسیدن انرژی به اندام‌های مختلف. استرس، مواد شیمیایی، آلودگی، تغذیه نامناسب و... از عواملی هستند که ممکن است باعث توقف و یا کند شدن جریان انرژی در بدن فرد شده و با بر هم زدن تعادل سیستم‌ایمنی بدن منجر به بیماری شوند. براساس طب سنتی چینی(طب سوزنی) بدن انسان تحت‌تأثیر دو نیروی مخالف اما مکمل به نام‌های یین(yin) و یانگ (yang) قرار دارد. یین نیروی منفی است و به صفاتی چون سردی، آرامی و در کل حالت غیر فعال بر می‌گردد و یانگ نیروی مثبت است که به صفاتی مانند گرمی، هیجان و فعال بودن نسبت داده می‌شود. این نیروها در مردین‌ها جاری هستند. عدم تعادل در این دو نیرو در بدن باعث بر هم خوردن جریان طبیعی و سالم انرژی حیاتی(oi) و در نهایت بیماری خواهد شد. مردین یا کانال‌های انرژی ۱۴ تا هستند که ۶ مورد کانال مربوط به اندام‌های توپر yin یعنی قلب، پریکارد، کبد، طحال، کلیه و ریه هستند و ۶ کانال دیگر مربوط به اندام‌های توخالی yang یعنی روده کوچک، روده بزرگ، کیسه صفرا، مثانه، مری و معده است. دو کانال دیگر هم وجود دارد که روی خط وسط سطح بدن (ستون فقرات و جناق سینه) قرار دارند.
● درمان با سوزن
در طب سوزنی با تحریک نقاط حساس روی کانال‌های انرژی می‌توان اختلال ایجاد شده در انرژی را برطرف و بیماری را درمان کرد. ۱۲ عدد از این مسیرها و نقاط به عنوان نقاط اصلی و تعداد ۸ عدد به عنوان نقاط سطح دوم معرفی می‌شوند و در مجموع بیش از دوهزار نقطه دیگر نیز به آنها متصل است.
تحریک این قسمت‌های بدن روی وضعیت شیمیایی و عصبی مغز تأثیر گذاشته و منجر به عکس‌العمل‌هایی مانند کاهش درد، تغییر فشار خون و... می‌شود و در نهایت سلامت بیمار را تامین می‌کند. باید متذکر شد که نقاط حساس طب سوزنی، محل‌هایی در بدن ما هستند که شبکه مجاری و اعصاب، به‌ویژه با تراکمی زیاد در زیر پوست جای دارند. فرو کردن یک سوزن نازک در این محل، به گونه‌ای تحریک الکتریکی در قشر خارجی مغز را به وجود می‌آورد که درک احساس درد در آن انجام میگیرد. در این محل، مواد شیمیایی بدن، یعنی اوپیوئیدها فعال شده و با احساس درد مقابله می‌کنند. هیپوتالاموس مغز میانی، مواد سروتونین و آندورفین را ترشح می‌کند که تاثیری تحریک کننده بر سیستم دفاعی بدن دارند. به این ترتیب درد بیمار تسکین می‌یابد. پزشک براساس تشخیص خود مبادرت به انتخاب نقاط خاصی در بدن بیمار می‌کند. درمانگر باید عنصری را که در بدن ضعیف‌تر عمل می‌کند بیابد و با انتخاب نقطه صحیح برای انجام طب سوزنی، عنصر مورد نظر را تقویت کرده و هماهنگی را به بدن برگرداند. شاید باور کردنش سخت باشد که با تحریک نقاط مختلف بدن با یک سوزن بسیار کوچک بتوان بیماری‌های مختلفی مانند دردهای مفصلی بخصوص در ناحیه دست و شانه و گردن، درد مهره‌های کمری، آلرژی، آرتروز، میگرن، بی‌خوابی‌ها، ترک اعتیاد و برخی اختلالات روحی - روانی را درمان کرد. در طب سوزنی پزشک ابتدا اقدام به فرو کردن سوزن در نواحی درد می‌کند و سپس به نقاط نزدیک به محل درد که روی مسیر انرژی هستند، سوزن می‌زند. در مرحله آخر به نقاط دور از محل درد و داخل مسیر انرژی سوزن زده می‌شود.
امروزه در طب سوزنی از سوزن‌های استیل، نازک و انعطاف‌پذیر استفاده می‌شود. قطر این سوزن‌ها از ۲/۰ تا ۶/۰ میلیمتر و طول آنها از ۱ تا ۱۰ سانتیمتر متغیر است، در هنگام وارد کردن سوزن بطور عمودی بین انگشتان قرار میگیرد. عمق فرو کردن سوزن از چند میلیمتر تا ۵ سانتیمتر (با توجه به محل نقطه) متغیر است. سوزن‌ها بنا به نظر پزشک در مدت زمان‌های متفاوتی از چند لحظه تا چند دقیقه در جای خود باقی می‌مانند و سپس خارج می‌شوند. گاهی ممکن است پزشک برای دستیابی به هدف خود در درمان بیمار از مانورهای خاصی مانند بالا و پایین کردن سوزن و یا چرخاندن آن در محل فرو رفته، بهره بگیرد. امروزه در درمان طب سوزنی ممکن است از جریان الکتریسیته نیز استفاده شود.
● روش تشخیص
تشخیص در طب سوزنی کار بسیار دشواری است. از بیماری که مراجعه می‌کند باید یک شرح حال مفصل در مورد تمام اعضای بدن گرفت و او را از نظر روحی- روانی سنجید. معاینه از نحوه صحبت کردن، راه رفتن، نشستن روی صندلی، رنگ و حالت چهره، ناخن‌ها و لب‌ها شروع می‌شود و با معاینه نبض و زبان ادامه می‌یابد. معاینه زبان در طب سوزنی اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌توان از روی معاینه زبان به بسیاری از بیماری‌های فرد پی برد. رنگ زبان، شکل آن، نوع بار روی زبان و محل قرار گرفتن آن، تورم زبان و حس خطوطی که بارها هریک از ما روی زبانمان مشاهده کرده‌ایم و از آن سرسری گذشته‌ایم، می‌تواند به تشخیص کمک کند. نبض چینی هم یکی از روش‌های تشخیصی در طب سنتی چین است. این نبض، نبضی متفاوت با نبض متداول است و فقط افراد خاصی توانایی تشخیص این نبض را دارند. تشخیص این نبض کاملا حسی و در سه عمق مختلف است.
● عناصر پنج‌گانه و طب سوزنی
شیوه طب سوزنی عناصر پنج‌گانه، نوع باستانی طب سوزنی است که به درمان تمام لایه‌های وجود شخص یعنی بدن، ذهن، قلب (احساسات) و روح می‌پردازد. عناصر پنج‌گانه باستانی، دیدگاه ظاهرا ساده و در درون پیچیده چینی‌های باستان را بر رابطه تنگاتنگ انسان و تمام مظاهر طبیعت به نمایش می‌گذارد. چینی‌های باستان معتقد بودند: جهان مادی و ازجمله بدن انسان از ۵ عنصر آتش، خاک، فلز، آب و چوب تشکیل شده‌است که این عناصر در حال واکنش با یکدیگر هستند. آتش از دیدگاه آنها نماد و عنصر تابستان بوده و با احساس شعف و شادمانی در ارتباط است. افرادی که عنصر غالب وجودشان آتش باشد به داشتن دوستان زیاد و ایجاد روابط دوستانه با اطرافیان خود بسیار علاقه دارند. آنها معمولا خندان هستند و گاهی در عمق وجودشان احساس غصه وجود دارد که هیچ وقت دیده نمی‌شود. خاک عنصر تابستان گذشته به شمار می‌رود و با حس همدردی و دلسوزی همراه است. افرادی که عنصر خاک بر وجودشان غالب است، می‌توانند مانند یک مادر به دیگران رسیدگی کند و آنها را از هر نظر تغذیه کنند. هرچند احساس درک دیگران بسیار مهم است اما افراد خاکی گاهی بسیار تنها بوده و احساس خلاء می‌کنند. فلز عنصر پاییز و با حس اندوه و ماتم همراه است. افراد تحت سلطه این عنصر، به دنبال چیزهای پاک و روحانی هستند. آنها برای خود و دیگران استانداردهای بالایی در نظر دارند و احترام متقابل برایشان بسیار اهمیت دارد. گاهی اوقات آنها با حس ناگواری از «اگر چنین و چنان می‌شد...» زندگی می کنند. آب عنصر زمستان و مرتبط با حس ترس است. چنین افرادی دارای سماجت و اراده‌ای هستند که آنها را در شرایطی که موجب وحشت دیگران می‌شود، موفق و سربلند نگه می‌دارد. گاهی آنها حس عمیقی از وحشت را در وجود خود پنهان کرده‌اند. چوب عنصر بهار و با حس خشم در ارتباط است. افرادی که با عنصر چوب هماهنگی دارند، بیشتر از دیگران در کارها اعم از برنامه‌ریزی، تصمیم گیری و عمل، موفق هستند. نقطه قوت آنها آینده‌نگری‌شان است اما اگر از تعادل خارج شده باشند به راحتی کارهایشان را رها می‌کنند و حس ناامیدی آنها را فرا میگیرد.
شهرزاد عبدیه
روزنامه تهران امروز