ریشه‏ ‏ی نام شهرها --- ر

[baroon]

ریشه‏ی نام شهرها --- ر

ریشه‏ی نام رَشت ( بیه پَس)

​

مردم رشت گیلک و به زبان گیلکی با لهجه بیه پس سخن می گویند . مذهب بیشینه مردم شیعه دوازده امامی است .
ریشه نامگذاری رشت واژه « رش» به معنی باران بسیار ریز است . زیرا آب و هوا در این منطقه تقریباً ۸ ماه از سال بارانی است که نوع باران « رش » بوده و تا چهار روز در هفته نیز شاید ادامه یابد . در این صورت رشت یعنی جایی که در آنجا باران پیوسته می‌بارد.
واژه گیلکی « وارِش» که به معنی باران است نشانگر این نکته است که این واژه پیوندی از « وا+رش » است . وارِش آدمی را به یاد « باز باران » می اندازد یعنی ویژگی آشکار شهر . در زبان کردی فِیلی (فَـهلَوی) واژه(آوَه رَشـَه) به معنی (آب پاشی) است که همین معنای « وارش » را به یاد می آورد .

گروه دوم گویند :
تلفّظ درست نام رَشت ، رِشت بوده که آن نیز از بن ریسیدن گرفته شده و ریشه این نامگذاری تولید رشته‌های ابریشمی در شهر است .

امّا سخن سوم در این باره :
رشت دارالمرز یا دارالامان بوده كه پیشتر ، به آن بیه یا بیه پس می گفتند. بیه در فرهنگ لغت ، رود و یا دهانه میان دو رودخانه معنی شده است. چون در لغت اوستا و پارسی «بی آوه» به معنی منسوب به دو آب است. چنین به نظر می رسد كه ریشه این نامگذاری، قرار گرفتن آن در میان دو رودخانه است كه به مانند دیوار شهر به شمار می آید . بنابراین نام بیه پس (بی-آو-پاس) به معنی جای پاسداری شده توسط دو رودخانه است. اگر نام رشت را با همین ویژگی این شهر معنی کنیم درست می نماید . نخست باید بپنداریم بخش نخست «بیه» (منسوب به دو ) به همراه نام رشت در آغاز آن به کار می رفته است یعنی در اصل نام شهر رشت ، در آغاز «بی- آو "را-ایشت» ( یعنی ناحیه نگهبانی شده در میان دو رود) بوده که بخش اوستایی دوم آن یعنی «را ایشت » (جایگاه پاسداری شده) در گذر زمان کوتاه شده و تبدیل به رشت شده است.

سخن چهارم در باره ریشه نام شهر رشت از آن علامه دهخدا است :
به نظر علّامه علی‌اکبر دهخدا چون ساخت اصلی شهر در سال ۹۰۰ هجری بوده و واژه رشت در حساب ابجد ۹۰۰ است این نام را برگزیده اند . گویا فرمانروای شهر فرد ادیبی بوده که با حساب اَبجَد شهر را نامگذاری کرده است. ( ر= 300 ، ش = 400، ت = 500 پس رشت = 900 ) به این سخن می شود خرده گرفت زیرا نام رشت در کتاب "حدود العالم من المشرق الی المغرب" که کهن ترین جغرافیا به زبان فارسی بوده و به سال ۳۷۲ هجری قمری در زمان نوح بن منصور سامانی نگارش یافته، با صفت ناحیه بزرگ آمده و جزء یازده ناحیه بزرگ "آنسوی رودیان" یا گیلان بیه پس (گیلان غربی) شمرده شده که آشکار می شود ، رشت تا آن زمان و به گمان بسیار در روزگار باستان بوده است. مگر اینکه در سال 900 این شهر بازسازی شده باشد.
سخن نخست منطقی تر می نماید.

 

[baroon]

پاسخ : ریشه شناسی نام ها و واژه ها

رفسنجان


​

در باره ریشه نام رفسنجان هم سخنی و هم اندیشی نیست و کمتر پژوهش شده است .
چند سخن در این باره هست .

1- گروهی گویند : رفسنجان پیوند دو واژه « رَفْـسَنگ » و « کان » است . رفسنگ به معنای مس و کان به معنای معدن. رفسنجان معرَّب ( عربی شده ) رفسنگان است .
نام بسیاری از شهرهای ایران معرّب شده اند . مانند : زنگان ï زَنجان ، بروگرد ï بروجرد ،آتورپاتگان ï آذربایجان
2- سخن دیگر آنکه رفسنجان پیوند « رَف + سَنجان » است .
رَف در فرهنگهای لغت فارسی برآمدگی و سکویی است که بر در خانه ها برای نشستن سازند. (آنندراج ) (انجمن آرا) . سکویی که بر در خانه به جهت نشستن سازند . (برهان )
طاقچه ای که در دیوار اطاق با گچ ، گل ، تخته و غیره سازند و بر روی آن چیزها گذارند. (فرهنگ فارسی معین ).
برگرفت از لبِ رف سیمینْ جامی را بر دگر دستش جامی و مُدامی را ( منوچهری )
«سَـنجان » نیز از ریشه مصدر « سَنجیدن » است به معنی اندازه گیری و وزن کردن . پس رَف سَنجان یعنی جایگاه اندازه گیری ؛ شهر سنجش .
سخن دوم زیباتر و پذیرفتنی تر است .
نام رفسنجان برای نخستین بار در متون تاریخی سده هشتم در روزگار آل مظفر آمده است .

 

[baroon]

پاسخ : ریشه شناسی نام ها و واژه ها

ریشه نام رَوانسَر/ استان کرمانشاه

​

نام این شهر به سبب وجود سراب و رود قره سو که از آنجا سرچشمه می گیرد ، روانسر (سر روان ) شده است.
روانسر یعنی سرچشمه رودها و به راستی که چنین است زیرا افزون بر اینکه سرچشمه رود پر آب قره سو می باشد دارای چندین سراب و رودخانه دیگر نیز بوده و برخوردار از چشمه سارهای فراوان می باشد .
سخن دیگر که به درستی نزدیک تر است این است که : « نام روانسر از سه بخش پیوند یافته است : رو + ان + سَر
بخش نخست که « رو » است در زبان کردی به معنی رودخانه به کار می رود که البته اکنون در پسوند نام رودخانه ها مانند وِشْکَـه ‌رو ( نام رودیست محلی که تابستانها می خشکد ) مشاهده می گردد .
« رو » با پسوند « ان » که نشانه جمع است ترکیب شده و « روان » به معنی رودخانه ها شده است و با واژه « سَر » پیوند دیگر یافته که به معنای سرآغاز می باشد . پس روانسر یعنی « سرچشمه رودها »
در این شهر شمار رودها بسیار است . مانند : قره سو ، جاوری ، وشکه‌رو ، کانی وایان .

 

[baroon]

پاسخ : ریشه شناسی نام ها و واژه ها

رودخانه گاماسیاب / کرمانشاه

​

گاماسیاب نامی کُردی است ( گا: گاو + ماسی: ماهی + آو: آب ) و معنایش این است رودخانه ای که ماهیان بزرگی به اندازه گاو دارد!
امروزه تنها افراد میانسال و سالخورده به ماهی می گویند ماسی . در زبان پهلوی نیز ماسی به معنی ماهی است .
کانی ماسی یا کیه نی ماسی در نزدیکی شهرک ولی عصر بدره ایلام به همین معنی است یعنی چشمه ماهی .

 

[baroon]

پاسخ : ریشه شناسی نام ها و واژه ها

ری یا راگا یا رَگا

​

ری در لغت به معنای شهرسلطنتی است. اهل ری را رازی می‌نامند. همچنین (راج) یا (راگ) از نام‌های ری به معنای تابنده است. ری در تاریخ پرسابقه خود، اسم ها و لقب‌های بسیاری را داشته است که در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نام‌ها خوانده می‌شده.

نام‌های کهن ری
​

آرساسیا، آرساکیا، ارشکیه، اروپس، اروپوس، اَلرّی، اورپا، اورپُس، ائوروپوس، بت رازیکایه، حضرت عبدالعظیم، دورا، رِ، راجیس، راجیش، راجیک، راز، رازی، رازوک، راژس، راک، راکس، راکیا، راگ، راگا، راگای، راگز، راگس، راگو، راگیا، راگیانا، رام اردشیر، رام پیروز (رام فیروز)، رائی، راورُپُس، رای، رغه، رک، رگ، رگا، رگس، رگه، ری ارشیر، ریشهر، شیخ‌البلاد، ماد پایین، ماد راجیانا، ماد رازی، ماد راگیان، ماد رگیانا، ماد سفیلا، محمدیه، مدی، ئوروپوس.

در مقدمه فرهنگنامه تطبیقی، بسیاری نام ها و بخشی از اسم ها و لقب های ذکر شده ری به علت تفاوت در تلفظ‌ ها، گویش‌ها و نوشتن و حتی احتمالاً بر اثر اشتباه نویسندگان به صورت‌های مختلف بیان شده است.

در الواح بیستون لوحی زبان مادی است که ری را راگا ثبت کرده اند.

در پیوست‌های غیررسمی منسوب به تورات کتاب مقدس یهودیان به نام‌های «توبیت» و «ژودیت» به ترتیب این شهر به نام «راگس» و «راگو» ذکر شده‌است.

در کتاب مقدس زرتشتیان نام ری از چند جهت برده شده‌است. یکی از آن جهت که این شهر زادگاه زرتشت بوده که آن را به نام «رغه» و "راگا" یاد شده‌است .(هرچند برخی زادگاه زرتشت را ، راگا در تالش می دانند.) در کتیبه بیستون که سنگ نبشته‌ای از داریوش است نیز رَگا نامیده شده‌است.
این احتمال نیز می رود که ری به معنی راه باشد.