baroon
متخصص بخش ادبیات
بهشت، برزخ و دوزخ؛
این سه واژه در معنی و ریشه در پیوند با همند. این همسانی بیشتر در مورد "برزخ" و "دوزخ" به چشم می‌آید. اما بررسی‌های ریشه‌شناختی "بهشت" را نیز در پیوند با این همسانی می‌داند.
ریشهی واژه‌ی بهشت در فارسی میانه "وَهیشت اَخْو" بوده.
وَهیشت = وه (به) + ایشت (پسوند صفت برترین یاعالی) ــــــ» بهترین
اخو = جهان یا هستی
پس معنای "وهیشت اخو" بهترین جهان یا بهترین هستی است.
"ایشت" و بیشتر "ایست" گونه‌ی فرسوده‌ی išta در فارسی باستان است که پسوند سازنده‌ی صفت برترین بوده و در فارسی امروزی کاربردی ندارد. اما در انگلیسی که هم‌خانواده‌ی فارسی و از زباههای هند و اروپایی است. این پسوند امروزه به صورتest همچنان سازنده‌ی صفت برترین است. مثلا در biggest و deepest.
-----------
دوزخ:
ریشه ی این واژه "دُش اَخْو" بوده است.
دُش (بد) + اخو (جهان) = جهان بد
کاربرد دُش را هنوز در واژه‌هایی چون دشمن (بد اندیش یا آدم ِ بد) و دُژخیم (بد سرشت) و غیره می بینیم.
-----------
و امّا برزخ:
برزخ = بَرز(بلند) + اخو (جهان) ـــــــ» جهان بلند
برز(بلند) و در کردی هنوز به کار می رود. مثلاً «بالا بَرز» در کردی یعنی «قد بلند».
این نام‌گذاری به خاطر این است که برزخ یک مرتبه از دوزخ بالاتر است؛ هر چند در مقامی پست‌تر از بهشت اخو قرار دارد.