ساختمان فعل

[baroon]

ساختمان فعل​

فعل را در زبان فارسی از جهت ساختمان به دسته های زیر تقسیم می کنند:

فعل های ساده
فعل های پیشوندی
فعل های مرکّب
فعل های پیشوندی مرکب
عبارت های فعلی
فعل های لازم یک شخصه

بر اساس دستور زبان دکتر حسن انوری

کپی برداری از این تاپیک با نام ایران انجمن مجاز است.​

​

 

[baroon]

فعل های ساده
​

فعل ساده فعلی است که مصدر آن بیش از یک کلمه نباشد. یعنی تنها از بن ماضی و ــَـن که نشانه ی مصدر است ساخته شده باشد.


مانند:
آفریدن - آلودن – نویسانیدن – طلبید – گرفتن

 

[baroon]

فعل های پیشوندی
​

فعل پیشوندی فعلی است که از یک پیشوند و یک فعل ساده ساخته شود.

مانند:
برداشتن – درافتادن – فرورفتن – فراگرفتن – بازداشتن – وررفتن

 

[baroon]

فعل های مرکّب
​

فعل مرکّب فعلی است که از یک صفت یا اسم + یک فعل ساده ساخته می شود و مجموعاً یک معنی را می رساند.

مانند:
پراکنده ساختن – زمین خوردن – لخت کردن

 

[baroon]

راه تشخیص فعل های مرکّب از ترکیباتی که شبیه فعل مرکّب هستند:


2 راه وجود دارد:

1- در فعل مرکّب، اغلب جزء صرفی وجود ندارد. مثلاً در لخت کردن، «لخت» نقش ندارد اما در ترکیباتی مثل غذاخوردن «غذا» نقش دارد و مفعولِ خوردن است.

2- در گروهی از فعل های مرکّب از دو جزء یا یکی از آنها معنای مجازی (غیر حقیقی) کلمه به دست می آید. مثلاً از «زمین خوردن» جمعاً یک معنی فهمیده می شود و ترکیب به معنی بلعیدن زمین نیست!

 

[baroon]

فعل های پیشوندی مرکّب


​

فعل پیشوندی مرکّب گاهی با اسم ترکیب می شود و جمعاً یک معنی را می سازد.

مانند:
دم درکشیدن – سر درآوردن – تن در دادن – سر باززدن​

 

[baroon]

عبارت های فعلی


​

عبارت فعلی به دسته ای از کلمه ها گفته می شود که از مجموع آن ها یک معنی به دست می آید و اغلب با یک فعل ساده یا فعل مرکّب هم معنی می شود.

عبارت های فعلی بیش از دو کلمه اند و معمولاً یکی از آن کلمه ها حرف اضافه است.

مانند:
از پای درآمدن - برپا کردن - به کار گرفتن - از چشم افتادن - از سرگرفتن​

 

[baroon]

فعل های لازم یک شخصه


​

فعل لازم یک شخصه فعلی است که نمی تواند مفعول داشته باشد و فقط به صورت سوم شخص به کار می رود و به جای شناسه، ضمیر متّصل م، ت، ش، مان،تان، شان شخص فعل را نشان می دهد؛

مانند «خوش آمدن» که به این صورت صرف می شود:

خوشم آمد - خوشت آمد - خوشش آمد - خوشمان آمد - خوشتان آمد - خوششان آمد


فعل های لازم یک شخصه اغلب با فعل های ساده ی آمدن، بودن، شدن، گرفتن، بردن، زدن و است و مشتقات آن ساخته می شود.

آمدن »» خوشم آمد.
بودن »» سردم است.
شدن »» غصّه ام شد.
گرفتن »» خنده ام گرفت.
بردن »» خوابم برد.
زدن »» خشکم زد.