B a R a N
مدير ارشد تالار
سلطان محمد نقاش از جمله نگارگران مشهور دوره صفوی است. آثار مشهوری از او به جا مانده که «شاهنامه شاه تهماسبی» معروف ترین آن ها است.
سلطان محمد از نقاشان زبده دربار شاه تهماسب بود. چیزی از زندگی او در دست نیست، ولی از شواهد بر می آید که مشق نقاشی را در تبریز به پایان برده و در مکتب ترکمان سرآمد شده است.[SUP]1[/SUP]
او که قبلا در کارگاه سلطنتی ترکمانان پرورش یافته بود[SUP]2[/SUP]، در زمان شاه تهماسب ، یکی از استادان شاه می شود. وی "در دربار از شان زیادی برخوردار و احتمالا جانشین بهزاد به عنوان مدیر کارگاه سلطنتی بوده است."[SUP]3[/SUP]
آثار سلطان محمد در شاهنامه شاه تهماسبی ، تلفیقی است از رنگهای درخشان ، شاد و پرتحرک مکتب نگارگری ترکمانان تبریز و ساختار بسیار سنجیده مکتب نگارگری هرات.[SUP]4[/SUP]
دوست محمد، نگاره شگفت انگیز "دربار نخستین شاه کیومرث"(تصویر1) ، را همراه با ملازمان پوستین پوش و حیوانات اطرافشان در یک منظره غیرزمینی پر از کوه های پرفراز و نشیب و گیاهان پرپشت، شاهکاری دانسته که "دل جسورترین نقاشان را به لرزه در می آورد و در مقابل آن سر فرود می آورند."[SUP]5[/SUP]
به طور یقین این اثر را می توان بهترین اثر سلطان محمد محسوب کرد، او در این اثر، با بازنمایی کوههای متلون و تا حدودی اغراق آمیز با موجودات نهفته ای که در میان صخره ها طراحی شده اند، برتری خود را شنا می دهد.[SUP]6[/SUP]
به طور کلی صخره های رنگارنگ و پیکره های انسان و سایر موجودات که در میان صخره ها پنهان شده اند از ویژگیهای سبک سلطان محمد بوده است.[SUP]7 [/SUP]
در واقع وی در شیوه خود، گاه صخره ها و درختان را به شکل صورت و هیکل آدمیان می کشید، البته این روش در دوره های پیش از او هم، کم و بیش به کار می رفت، اما نوعی روانی و جاافتادگی و حتی هویت تصویر به گونه ای که در یک نگاه کلی به نقاشی ، طبیعی، هم سخن و مناسب با ترکیب به نظر آید، بیشتر در کار سلطان محمد اتفاق افتاد.[SUP]8 [/SUP]
در مجموع چند اثر سلطان محمد در این نسخه نشان می دهد که او دو نگاره را همانند و تابع یک ضابطه و قانون اجرا کرده و از یک نقاشی به نقاشی دیگر گامی در جهت کمال و تغییر و تحول برداشته است
در مجموع چند اثر سلطان محمد در این نسخه نشان می دهد که او دو نگاره را همانند و تابع یک ضابطه و قانون اجرا کرده و از یک نقاشی به نقاشی دیگر گامی در جهت کمال و تغییر و تحول برداشته است.[SUP]9[/SUP]
در آثار دیگر معروف او در این نسخه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
"شکست دیوان به دست تهمورث"، "کشته شدن دیو سیاه به دست هوشنگ"، "شبیخون بر سپاه سرمست ایران به وسیله تورانیان"، "کشته شدن بارمان به دست قارن"، "ضحاک پرمایه را می شکد"، "فریدون ضحاک را سرنگون می سازد".
در این نگاره ها، رنگ بندی دقیق و درخشان و ترکیب بندی عالی و آکنده از جزئیات بغرنج و پیچیده است. این نگاره ها ارتباط سلطان محمد را مکتب تبریز، ترکمان و حتی شیراز نشان می دهد.[SUP]10[/SUP]
رنگ و نقش لباسها در نقاشی های سلطان محمد معمولا رنگهایی از نوع زرد، نارنجی، قرمز یا سبز روشن و بنفش لاجوردی است و رنگ نقشها و کاشیکاریهای زمینه ، بیشتر آبی و سبز تیره یا متوسط است و به همین دلیل، نقش آدمها روی زمینه به خوبی دیده شده و برجسته به نظر می آید.[SUP]11[/SUP]
ادامه دارد....
پی نوشت:
1- شکل گیری شیوه صفوی ، ص26
2- نقاشی ایران، ص86
3- آشنایی با مینیاتورهای ایران،ص47
4- نقاشی ایران، ص81
5- هنر نگارگری ایران،ص53
6- تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی، ص133
7- Bihzad,p251
8- سلطان محمد نقاش، ص44
9- جلوه ناب هنر ایرانی ، ص93
10- شکل گیری شیوه صفوی ، ص26
11- سلطان محمد نقاش، ص54
سمیه رمضان ماهی
بخش هنری تبیان
منابع: نقاشی ایران، روئین پاکباز، نارستان، 1379
تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی، زهرا رهنورد، سمت، 1386
هنر نگارگری ایران، ب.و رابینسون، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات مولی، 1376
شکل گیری شیوه صفوی ، یعقوب آژند،مجموعه مقالات سایه طوبی، 1379
سلطان محمد نقاش، رحمان احمدی ملکی ، هنرنامه شماره 12
جلوه ناب هنر ایرانی، حبیب الله آیت اللهی، مجله هنرهای تجسمی، 1379
آشنایی با مینیاتورهای ایران، آرتور آپهام پوپ، ترجمه حسین نیر،
