-
توجه: در صورتی که از کاربران قدیمی ایران انجمن هستید و امکان ورود به سایت را ندارید، میتوانید با آیدی altin_admin@ در تلگرام تماس حاصل نمایید.
You are using an out of date browser. It may not display this or other websites correctly.
You should upgrade or use an alternative browser.
You should upgrade or use an alternative browser.
* شاهنـامــه فردوســـی * ( تقدیم به تمام پارسی زبانان )
- شروع کننده موضوع Sea Girl
- تاریخ شروع
مقدمه
شاهنامه اثر جاوداني حماسه سراي بزرگ ايران حكيم ابوالقاسم فردوسي است.
فردوسي در سال سيصد و بيست و نه يا سيصد و سي هجري قمري در روستايي از
روستاهاي توس به نام باژ به دنيا آمد و در همانجا به سال چهارصد و شانزده چشم از
جهان فرو بست.
درباره چگونگي آغاز و انجام شاهنامه آگاهي اندکي در دست است اما اين اندازه مي
دانيم آه در حدود سال سيصد و هفتاد به سن چهل يا چهل و يك سالگي به تشويق
يكي از دوستان خود برآن شد آه ناتمام دقيقي شاعر معروف دوره سامانيان را به
پايان رساند و داستانهاي آهن پارسي را به نظم در آورد.
اميد است اين تلاش مورد نظر واقع گردد.
شاهنامه اثر جاوداني حماسه سراي بزرگ ايران حكيم ابوالقاسم فردوسي است.
فردوسي در سال سيصد و بيست و نه يا سيصد و سي هجري قمري در روستايي از
روستاهاي توس به نام باژ به دنيا آمد و در همانجا به سال چهارصد و شانزده چشم از
جهان فرو بست.
درباره چگونگي آغاز و انجام شاهنامه آگاهي اندکي در دست است اما اين اندازه مي
دانيم آه در حدود سال سيصد و هفتاد به سن چهل يا چهل و يك سالگي به تشويق
يكي از دوستان خود برآن شد آه ناتمام دقيقي شاعر معروف دوره سامانيان را به
پايان رساند و داستانهاي آهن پارسي را به نظم در آورد.
اميد است اين تلاش مورد نظر واقع گردد.
آغاز کتاب
به نام خداوند جان و خرد
کزين برتر انديشه برنگذرد
خداوند نام و خداوند جای
خداوند روزی ده رهنمای
خداوند کيوان و گردان سپهر
فروزنده ماه و ناهيد و مهر
ز نام و نشان و گمان برترست
نگارندهی بر شده پيکرست
به بينندگان آفريننده را
نبينی مرنجان دو بيننده را
نيابد بدو نيز انديشه راه
که او برتر از نام و از جايگاه
سخن هر چه زين گوهران بگذرد
نيابد بدو راه جان و خرد
خرد گر سخن برگزيند همی
همان را گزيند که بيند همی
ستودن نداند کس او را چو هست
ميان بندگی را ببايدت بست
خرد را و جان را همی سنجد اوی
در انديشهی سخته کی گنجد اوی
بدين آلت رای و جان و زبان
ستود آفريننده را کی توان
به هستيش بايد که خستو شوی
ز گفتار بیکار يکسو شوی
پرستنده باشی و جوينده راه
به ژرفی به فرمانش کردن نگاه
توانا بود هر که دانا بود
ز دانش دل پير برنا بود
از اين پرده برتر سخنگاه نيست
ز هستی مر انديشه را راه نيست
به نام خداوند جان و خرد
کزين برتر انديشه برنگذرد
خداوند نام و خداوند جای
خداوند روزی ده رهنمای
خداوند کيوان و گردان سپهر
فروزنده ماه و ناهيد و مهر
ز نام و نشان و گمان برترست
نگارندهی بر شده پيکرست
به بينندگان آفريننده را
نبينی مرنجان دو بيننده را
نيابد بدو نيز انديشه راه
که او برتر از نام و از جايگاه
سخن هر چه زين گوهران بگذرد
نيابد بدو راه جان و خرد
خرد گر سخن برگزيند همی
همان را گزيند که بيند همی
ستودن نداند کس او را چو هست
ميان بندگی را ببايدت بست
خرد را و جان را همی سنجد اوی
در انديشهی سخته کی گنجد اوی
بدين آلت رای و جان و زبان
ستود آفريننده را کی توان
به هستيش بايد که خستو شوی
ز گفتار بیکار يکسو شوی
پرستنده باشی و جوينده راه
به ژرفی به فرمانش کردن نگاه
توانا بود هر که دانا بود
ز دانش دل پير برنا بود
از اين پرده برتر سخنگاه نيست
ز هستی مر انديشه را راه نيست
ستايش خرد
کنون ای خردمند وصف خرد
بدين جايگه گفتن اندرخورد
کنون تا چه داری بيار از خرد
که گوش نيوشنده زو برخورد
خرد بهتر از هر چه ايزد بداد
ستايش خرد را به از راه داد
خرد رهنمای و خرد دلگشای
خرد دست گيرد به هر دو سرای
ازو شادمانی وزويت غميست
وزويت فزونی وزويت کميست
خرد تيره و مرد روشن روان
نباشد همی شادمان يک زمان
چه گفت آن خردمند مرد خرد
که دانا ز گفتار از برخورد
کسی کو خرد را ندارد ز پيش
دلش گردد از کردهی خويش ريش
هشيوار ديوانه خواند ورا
همان خويش بيگانه داند ورا
ازويی به هر دو سرای ارجمند
گسسته خرد پای دارد ببند
خرد چشم جانست چون بنگری
تو بیچشم شادان جهان نسپری
نخست آفرينش خرد را شناس
نگهبان جانست و آن سه پاس
سه پاس تو چشم است وگوش و زبان
کزين سه رسد نيک و بد بیگمان
خرد را و جان را که يارد ستود
و گر من ستايم که يارد شنود
حکيما چو کس نيست گفتن چه سود
ازين پس بگو کافرينش چه بود
تويی کردهی کردگار جهان
ببينی همی آشکار و نهان
به گفتار دانندگان راه جوی
به گيتی بپوی و به هر کس بگوی
ز هر دانشی چون سخن بشنوی
از آموختن يک زمان نغنوی
چو ديدار يابی به شاخ سخن
بدانی که دانش نيابد به من
کنون ای خردمند وصف خرد
بدين جايگه گفتن اندرخورد
کنون تا چه داری بيار از خرد
که گوش نيوشنده زو برخورد
خرد بهتر از هر چه ايزد بداد
ستايش خرد را به از راه داد
خرد رهنمای و خرد دلگشای
خرد دست گيرد به هر دو سرای
ازو شادمانی وزويت غميست
وزويت فزونی وزويت کميست
خرد تيره و مرد روشن روان
نباشد همی شادمان يک زمان
چه گفت آن خردمند مرد خرد
که دانا ز گفتار از برخورد
کسی کو خرد را ندارد ز پيش
دلش گردد از کردهی خويش ريش
هشيوار ديوانه خواند ورا
همان خويش بيگانه داند ورا
ازويی به هر دو سرای ارجمند
گسسته خرد پای دارد ببند
خرد چشم جانست چون بنگری
تو بیچشم شادان جهان نسپری
نخست آفرينش خرد را شناس
نگهبان جانست و آن سه پاس
سه پاس تو چشم است وگوش و زبان
کزين سه رسد نيک و بد بیگمان
خرد را و جان را که يارد ستود
و گر من ستايم که يارد شنود
حکيما چو کس نيست گفتن چه سود
ازين پس بگو کافرينش چه بود
تويی کردهی کردگار جهان
ببينی همی آشکار و نهان
به گفتار دانندگان راه جوی
به گيتی بپوی و به هر کس بگوی
ز هر دانشی چون سخن بشنوی
از آموختن يک زمان نغنوی
چو ديدار يابی به شاخ سخن
بدانی که دانش نيابد به من
گفتار اندر آفرينش عالم
از آغاز بايد که دانی درست
سر مايه ی گوهران از نخست
که يزدان ز ناچيز چيز آفريد
بدان تا توانايی آرد پديد
سرمايه ی گوهران اين چهار
برآورده بیرنج و بیروزگار
يکی آتشی برشده تابناک
ميان آب و باد از بر تيره خاک
نخستين که آتش به جنبش دميد
ز گرميش پس خشکی آمد پديد
وزان پس ز آرام سردی نمود
ز سردی همان باز تری فزود
چو اين چار گوهر به جای آمدند
ز بهر سپنجی سرای آمدند
گهرها يک اندر دگر ساخته
ز هرگونه گردن برافراخته
پديد آمد اين گنبد تيزرو
شگفتی نمايندهی نوبهنو
ابرده و دو هفت شد کدخدای
گرفتند هر يک سزاوار جای
در بخشش و دادن آمد پديد
ببخشيد دانا چنان چون سزيد
فلک ها يک اندر دگر بسته شد
بجنبيد چون کار پيوسته شد
چو دريا و چون کوه و چون دشت و راغ
زمين شد به کردار روشن چراغ
بباليد کوه آبها بر دميد
سر رستنی سوی بالا کشيد
زمين را بلندی نبد جايگاه
يکی مرکزی تيره بود و سياه
ستاره برو بر شگفتی نمود
به خاک اندرون روشنائی فزود
همی بر شد آتش فرود آمد آب
همی گشت گرد زمين آفتاب
گيا رست با چند گونه درخت
به زير اندر آمد سرانشان ز بخت
ببالد ندارد جز اين نيرويی
نپويد چو پيوندگان هر سويی
وزان پس چو جنبنده آمد پديد
همه رستنی زير خويش آوريد
خور و خواب و آرام جويد همی
وزان زندگی کام جويد همی
نه گويا زبان و نه جويا خرد
ز خاک و ز خاشاک تن پرورد
نداند بد و نيک فرجام کار
نخواهد ازو بندگی کردگار
چو دانا توانا بد و دادگر
از ايرا نکرد ايچ پنهان هنر
چنين ست فرجام کار جهان
نداند کسی آشکار و نهان
از آغاز بايد که دانی درست
سر مايه ی گوهران از نخست
که يزدان ز ناچيز چيز آفريد
بدان تا توانايی آرد پديد
سرمايه ی گوهران اين چهار
برآورده بیرنج و بیروزگار
يکی آتشی برشده تابناک
ميان آب و باد از بر تيره خاک
نخستين که آتش به جنبش دميد
ز گرميش پس خشکی آمد پديد
وزان پس ز آرام سردی نمود
ز سردی همان باز تری فزود
چو اين چار گوهر به جای آمدند
ز بهر سپنجی سرای آمدند
گهرها يک اندر دگر ساخته
ز هرگونه گردن برافراخته
پديد آمد اين گنبد تيزرو
شگفتی نمايندهی نوبهنو
ابرده و دو هفت شد کدخدای
گرفتند هر يک سزاوار جای
در بخشش و دادن آمد پديد
ببخشيد دانا چنان چون سزيد
فلک ها يک اندر دگر بسته شد
بجنبيد چون کار پيوسته شد
چو دريا و چون کوه و چون دشت و راغ
زمين شد به کردار روشن چراغ
بباليد کوه آبها بر دميد
سر رستنی سوی بالا کشيد
زمين را بلندی نبد جايگاه
يکی مرکزی تيره بود و سياه
ستاره برو بر شگفتی نمود
به خاک اندرون روشنائی فزود
همی بر شد آتش فرود آمد آب
همی گشت گرد زمين آفتاب
گيا رست با چند گونه درخت
به زير اندر آمد سرانشان ز بخت
ببالد ندارد جز اين نيرويی
نپويد چو پيوندگان هر سويی
وزان پس چو جنبنده آمد پديد
همه رستنی زير خويش آوريد
خور و خواب و آرام جويد همی
وزان زندگی کام جويد همی
نه گويا زبان و نه جويا خرد
ز خاک و ز خاشاک تن پرورد
نداند بد و نيک فرجام کار
نخواهد ازو بندگی کردگار
چو دانا توانا بد و دادگر
از ايرا نکرد ايچ پنهان هنر
چنين ست فرجام کار جهان
نداند کسی آشکار و نهان
گفتار اندر ستايش پيغمبر
ترا دانش و دين رهاند درست
در رستگاری ببايدت جست
وگر دل نخواهی که باشد نژند
نخواهی که دايم بوی مستمند
به گفتار پيغمبرت راه جوی
دل از تيرگيها بدين آب شوی
چه گفت آن خداوند تنزيل و وحی
خداوند امر و خداوند نهی
که خورشيد بعد از رسولان مه
نتابيد بر کس ز بوبکر به
عمر کرد اسلام را آشکار
بياراست گيتی چو باغ بهار
پس از هر دوان بود عثمان گزين
خداوند شرم و خداوند دين
چهارم علی بود جفت بتول
که او را به خوبی ستايد رسول
که من شهر علمم عليم در ست
درست اين سخن قول پيغمبرست
گواهی دهم کاين سخنها ز اوست
تو گويی دو گوشم پرآواز اوست
علی را چنين گفت و ديگر همين
کزيشان قوی شد به هر گونه دين
نبی آفتاب و صحابان چو ماه
به هم بستهی يکدگر راست راه
منم بندهی اهل بيت نبی
ستايندهی خاک و پای وصی
حکيم اين جهان را چو دريا نهاد
برانگيخته موج ازو تندباد
چو هفتاد کشتی برو ساخته
همه بادبانها برافراخته
يکی پهن کشتی بسان عروس
بياراسته همچو چشم خروس
محمد بدو اندرون با علی
همان اهل بيت نبی و ولی
خردمند کز دور دريا بديد
کرانه نه پيدا و بن ناپديد
بدانست کو موج خواهد زدن
کس از غرق بيرون نخواهد شدن
به دل گفت اگر با نبی و وصی
شوم غرقه دارم دو يار وفی
همانا که باشد مرا دستگير
خداوند تاج و لوا و سرير
خداوند جوی می و انگبين
همان چشمهی شير و ماء معين
اگر چشم داری به ديگر سرای
به نزد نبی و علی گير جای
گرت زين بد آيد گناه منست
چنين است و اين دين و راه منست
برين زادم و هم برين بگذرم
چنان دان که خاک پی حيدرم
دلت گر به راه خطا مايلست
ترا دشمن اندر جهان خود دلست
نباشد جز از بیپدر دشمنش
که يزدان به آتش بسوزد تنش
هر آنکس که در جانش بغض عليست
ازو زارتر در جهان زار کيست
نگر تا نداری به بازی جهان
نه برگردی از نيک پی همرهان
همه نيکی ات بايد آغاز کرد
چو با نيکنامان بوی همنورد
از اين در سخن چند رانم همی
همانا کرانش ندانم همی
ترا دانش و دين رهاند درست
در رستگاری ببايدت جست
وگر دل نخواهی که باشد نژند
نخواهی که دايم بوی مستمند
به گفتار پيغمبرت راه جوی
دل از تيرگيها بدين آب شوی
چه گفت آن خداوند تنزيل و وحی
خداوند امر و خداوند نهی
که خورشيد بعد از رسولان مه
نتابيد بر کس ز بوبکر به
عمر کرد اسلام را آشکار
بياراست گيتی چو باغ بهار
پس از هر دوان بود عثمان گزين
خداوند شرم و خداوند دين
چهارم علی بود جفت بتول
که او را به خوبی ستايد رسول
که من شهر علمم عليم در ست
درست اين سخن قول پيغمبرست
گواهی دهم کاين سخنها ز اوست
تو گويی دو گوشم پرآواز اوست
علی را چنين گفت و ديگر همين
کزيشان قوی شد به هر گونه دين
نبی آفتاب و صحابان چو ماه
به هم بستهی يکدگر راست راه
منم بندهی اهل بيت نبی
ستايندهی خاک و پای وصی
حکيم اين جهان را چو دريا نهاد
برانگيخته موج ازو تندباد
چو هفتاد کشتی برو ساخته
همه بادبانها برافراخته
يکی پهن کشتی بسان عروس
بياراسته همچو چشم خروس
محمد بدو اندرون با علی
همان اهل بيت نبی و ولی
خردمند کز دور دريا بديد
کرانه نه پيدا و بن ناپديد
بدانست کو موج خواهد زدن
کس از غرق بيرون نخواهد شدن
به دل گفت اگر با نبی و وصی
شوم غرقه دارم دو يار وفی
همانا که باشد مرا دستگير
خداوند تاج و لوا و سرير
خداوند جوی می و انگبين
همان چشمهی شير و ماء معين
اگر چشم داری به ديگر سرای
به نزد نبی و علی گير جای
گرت زين بد آيد گناه منست
چنين است و اين دين و راه منست
برين زادم و هم برين بگذرم
چنان دان که خاک پی حيدرم
دلت گر به راه خطا مايلست
ترا دشمن اندر جهان خود دلست
نباشد جز از بیپدر دشمنش
که يزدان به آتش بسوزد تنش
هر آنکس که در جانش بغض عليست
ازو زارتر در جهان زار کيست
نگر تا نداری به بازی جهان
نه برگردی از نيک پی همرهان
همه نيکی ات بايد آغاز کرد
چو با نيکنامان بوی همنورد
از اين در سخن چند رانم همی
همانا کرانش ندانم همی
گفتار اندر فراهم آوردن کتاب
سخن هر چه گويم همه گفته اند
بر باغ دانش همه رفته اند
اگر بر درخت برومند جای
نيابم که از بر شدن نيست رای
کسی کو شود زير نخل بلند
همان سايه زو بازدارد گزند
توانم مگر پايه ای ساختن
بر شاخ آن سرو سايه فکن
کزين نامور نامهی شهريار
به گيتی بمانم يکی يادگار
تو اين را دروغ و فسانه مدان
به رنگ فسون و بهانه مدان
ازو هر چه اندر خورد با خرد
دگر بر ره رمز و معنی برد
يکی نامه بود از گه باستان
فراوان بدو اندرون داستان
پراگنده در دست هر موبدی
ازو بهرهای نزد هر بخردی
يکی پهلوان بود دهقان نژاد
دلير و بزرگ و خردمند و راد
پژوهندهی روزگار نخست
گذشته سخنها همه باز جست
ز هر کشوری موبدی سالخورد
بياورد کاين نامه را ياد کرد
بپرسيدشان از کيان جهان
وزان نامداران فرخ مهان
که گيتی به آغاز چون داشتند
که ايدون به ما خوار بگذاشتند
چه گونه سرآمد به نيک اختری
برايشان همه روز کند آوری
بگفتند پيشش يکايک مهان
سخنهای شاهان و گشت جهان
چو بنشيند ازيشان سپهبد سخن
يکی نامور نافه افکند بن
چنين يادگاری شد اندر جهان
برو آفرين از کهان و مهان
سخن هر چه گويم همه گفته اند
بر باغ دانش همه رفته اند
اگر بر درخت برومند جای
نيابم که از بر شدن نيست رای
کسی کو شود زير نخل بلند
همان سايه زو بازدارد گزند
توانم مگر پايه ای ساختن
بر شاخ آن سرو سايه فکن
کزين نامور نامهی شهريار
به گيتی بمانم يکی يادگار
تو اين را دروغ و فسانه مدان
به رنگ فسون و بهانه مدان
ازو هر چه اندر خورد با خرد
دگر بر ره رمز و معنی برد
يکی نامه بود از گه باستان
فراوان بدو اندرون داستان
پراگنده در دست هر موبدی
ازو بهرهای نزد هر بخردی
يکی پهلوان بود دهقان نژاد
دلير و بزرگ و خردمند و راد
پژوهندهی روزگار نخست
گذشته سخنها همه باز جست
ز هر کشوری موبدی سالخورد
بياورد کاين نامه را ياد کرد
بپرسيدشان از کيان جهان
وزان نامداران فرخ مهان
که گيتی به آغاز چون داشتند
که ايدون به ما خوار بگذاشتند
چه گونه سرآمد به نيک اختری
برايشان همه روز کند آوری
بگفتند پيشش يکايک مهان
سخنهای شاهان و گشت جهان
چو بنشيند ازيشان سپهبد سخن
يکی نامور نافه افکند بن
چنين يادگاری شد اندر جهان
برو آفرين از کهان و مهان
آخرین ویرایش:
داستان دقيقی شاعر
چو از دفتر اين داستان ها بسی
همی خواند خواننده بر هر کسی
جهان دل نهاده بدين داستان
همان بخردان نيز و هم راستان
جوانی بيامد گشاده زبان
سخن گفتن خوب و طبع روان
به شعر آرم اين نامه را گفت من
ازو شادمان شد دل انجمن
جوانيش را خوی بد يار بود
ابا بد هميشه به پيکار بود
برو تاختن کرد ناگاه مرگ
نهادش به سر بر يکی تيره ترگ
بدان خوی بد جان شيرين بداد
نبد از جوانيش يک روز شاد
يکايک ازو بخت برگشته شد
به دست يکی بنده بر کشته شد
برفت او و اين نامه ناگفته ماند
چنان بخت بيدار او خفته ماند
الهی عفو کن گناه ورا
بيفزای در حشر جاه ورا
چو از دفتر اين داستان ها بسی
همی خواند خواننده بر هر کسی
جهان دل نهاده بدين داستان
همان بخردان نيز و هم راستان
جوانی بيامد گشاده زبان
سخن گفتن خوب و طبع روان
به شعر آرم اين نامه را گفت من
ازو شادمان شد دل انجمن
جوانيش را خوی بد يار بود
ابا بد هميشه به پيکار بود
برو تاختن کرد ناگاه مرگ
نهادش به سر بر يکی تيره ترگ
بدان خوی بد جان شيرين بداد
نبد از جوانيش يک روز شاد
يکايک ازو بخت برگشته شد
به دست يکی بنده بر کشته شد
برفت او و اين نامه ناگفته ماند
چنان بخت بيدار او خفته ماند
الهی عفو کن گناه ورا
بيفزای در حشر جاه ورا
بنياد نهادن کتاب
دل روشن من چو برگشت ازوی
سوی تخت شاه جهان کرد روی
که اين نامه را دست پيش آورم
ز دفتر به گفتار خويش آورم
بپرسيدم از هر کسی بيشمار
بترسيدم از گردش روزگار
مگر خود درنگم نباشد بسی
ببايد سپردن به ديگر کسی
و ديگر که گنجم وفادار نيست
همين رنج را کس خريدار نيست
برين گونه يک چند بگذاشتم
سخن را نهفته همی داشتم
سراسر زمانه پر از جنگ بود
به جويندگان بر جهان تنگ بود
ز نيکو سخن به چه اندر جهان
به نزد سخن سنج فرخ مهان
اگر نامدی اين سخن از خدای
نبی کی بدی نزد ما رهنمای
به شهرم يکی مهربان دوست بود
تو گفتی که با من به يک پوست بود
مرا گفت خوب آمد اين رای تو
به نيکی گرايد همی پای تو
نبشته من اين نامهی پهلوی
به پيش تو آرم مگر نغنوی
گشتاده زبان و جوانيت هست
سخن گفتن پهلوانيت هست
شو اين نامه ی خسروان بازگوی
بدين جوی نزد مهان آبروی
چو آورد اين نامه نزديک من
برافروخت اين جان تاريک من
دل روشن من چو برگشت ازوی
سوی تخت شاه جهان کرد روی
که اين نامه را دست پيش آورم
ز دفتر به گفتار خويش آورم
بپرسيدم از هر کسی بيشمار
بترسيدم از گردش روزگار
مگر خود درنگم نباشد بسی
ببايد سپردن به ديگر کسی
و ديگر که گنجم وفادار نيست
همين رنج را کس خريدار نيست
برين گونه يک چند بگذاشتم
سخن را نهفته همی داشتم
سراسر زمانه پر از جنگ بود
به جويندگان بر جهان تنگ بود
ز نيکو سخن به چه اندر جهان
به نزد سخن سنج فرخ مهان
اگر نامدی اين سخن از خدای
نبی کی بدی نزد ما رهنمای
به شهرم يکی مهربان دوست بود
تو گفتی که با من به يک پوست بود
مرا گفت خوب آمد اين رای تو
به نيکی گرايد همی پای تو
نبشته من اين نامهی پهلوی
به پيش تو آرم مگر نغنوی
گشتاده زبان و جوانيت هست
سخن گفتن پهلوانيت هست
شو اين نامه ی خسروان بازگوی
بدين جوی نزد مهان آبروی
چو آورد اين نامه نزديک من
برافروخت اين جان تاريک من
در داستان ابومنصور
بدين نامه چون دست کردم دراز
يکی مهتری بود گردن فراز
جوان بود و از گوهر پهلوان
خردمند و بيدار و روشن روان
خداوند رای و خداوند شرم
سخن گفتن خوب و آوای نرم
مرا گفت کز من چه بايد همی
که جانت سخن برگرايد همی
به چيزی که باشد مرا دسترس
بکوشم نيازت نيارم به کس
همی داشتم چون يکی تازه سيب
که از باد نامد به من بر نهيب
به کيوان رسيدم ز خاک نژند
از آن نيکدل نامدار ارجمند
به چشمش همان خاک و هم سيم و زر
کريمی بدو يافته زيب و فر
سراسر جهان پيش او خوار بود
جوانمرد بود و وفادار بود
چنان نامور گم شد از انجمن
چو در باغ سرو سهی از چمن
نه زو زنده بينم نه مرده نشان
به دست نهنگان مردم کشان
دريغ آن کمربند و آن گردگاه
دريغ آن کيی برز و بالای شاه
گرفتار زو دل شده نااميد
نوان لرز لرزان به کردار بيد
يکی پند آن شاه ياد آوريم
ز کژی روان سوی داد آوريم
مرا گفت کاين نامه ی شهريار
گرت گفته آيد به شاهان سپار
بدين نامه من دست بردم فراز
به نام شهنشاه گردنفراز
يکی مهتری بود گردن فراز
جوان بود و از گوهر پهلوان
خردمند و بيدار و روشن روان
خداوند رای و خداوند شرم
سخن گفتن خوب و آوای نرم
مرا گفت کز من چه بايد همی
که جانت سخن برگرايد همی
به چيزی که باشد مرا دسترس
بکوشم نيازت نيارم به کس
همی داشتم چون يکی تازه سيب
که از باد نامد به من بر نهيب
به کيوان رسيدم ز خاک نژند
از آن نيکدل نامدار ارجمند
به چشمش همان خاک و هم سيم و زر
کريمی بدو يافته زيب و فر
سراسر جهان پيش او خوار بود
جوانمرد بود و وفادار بود
چنان نامور گم شد از انجمن
چو در باغ سرو سهی از چمن
نه زو زنده بينم نه مرده نشان
به دست نهنگان مردم کشان
دريغ آن کمربند و آن گردگاه
دريغ آن کيی برز و بالای شاه
گرفتار زو دل شده نااميد
نوان لرز لرزان به کردار بيد
يکی پند آن شاه ياد آوريم
ز کژی روان سوی داد آوريم
مرا گفت کاين نامه ی شهريار
گرت گفته آيد به شاهان سپار
بدين نامه من دست بردم فراز
به نام شهنشاه گردنفراز
ستايش سلطان محمود
جهان آفرين تا جهان آفريد
چنو مرزبانی نيامد پديد
چو خورشيد بر چرخ بنمود تاج
زمين شد به کردار تابنده عاج
چه گويم که خورشيد تابان که بود
کزو در جهان روشنايی فزود
ابوالقاسم آن شاه پيروزبخت
نهاد از بر تاج خورشيد تخت
زخاور بياراست تا باختر
پديد آمد از فر او کان زر
مرا اختر خفته بيدار گشت
به مغز اندر انديشه بسيار گشت
بدانستم آمد زمان سخن
کنون نو شود روزگار کهن
بر انديشه ی شهريار زمين
بخفتم شبی لب پر از آفرين
دل من چو نور اندر آن تيره شب
نخفته گشاده دل و بسته لب
چنان ديد روشن روانم به خواب
که رخشنده شمعی برآمد ز آب
همه روی گيتی شب لاژورد
از آن شمع گشتی چو ياقوت زرد
در و دشت برسان ديبا شدی
يکی تخت پيروزه پيدا شدی
نشسته برو شهرياری چو ماه
يکی تاج بر سر به جای کلاه
رده بر کشيده سپاهش دو ميل
به دست چپش هفتصد ژنده پيل
يکی پاک دستور پيشش به پای
بداد و بدين شاه را رهنمای
مرا خيره گشتی سر از فر شاه
وزان ژنده پيلان و چندان سپاه
چو آن چهرهی خسروی ديدمی
ازان نامداران بپرسيدمی
که اين چرخ و ماهست يا تاج و گاه
ستارست پيش اندرش يا سپاه
يکی گفت کاين شاه روم است و هند
ز قنوج تا پيش دريای سند
به ايران و توران ورا بندهاند
به رای و به فرمان او زندهاند
بياراست روی زمين را به داد
بپردخت ازان تاج بر سر نهاد
جهاندار محمود شاه بزرگ
به آبشخور آرد همی ميش و گرگ
ز کشمير تا پيش دريای چين
برو شهرياران کنند آفرين
چو کودک لب از شير مادر بشست
ز گهواره محمود گويد نخست
نپيچد کسی سر ز فرمان اوی
نيارد گذشتن ز پيمان اوی
تو نيز آفرين کن که گويندهای
بدو نام جاويد جويندهای
چو بيدار گشتم بجستم ز جای
چه مايه شب تيره بودم به پای
بر آن شهريار آفرين خواندم
نبودم درم جان برافشاندم
به دل گفتم اين خواب را پاسخ است
که آواز او بر جهان فرخ است
برآن آفرين کو کند آفرين
بر آن بخت بيدار و فرخ زمين
ز فرش جهان شد چو باغ بهار
هوا پر ز ابر و زمين پرنگار
از ابر اندرآمد به هنگام نم
جهان شد به کردار باغ ارم
به ايران همه خوبی از داد اوست
کجا هست مردم همه ياد اوست
به بزم اندرون آسمان سخاست
به رزم اندرون تيز چنگ اژدهاست
به تن ژنده پيل و به جان جبرئيل
به کف ابر بهمن به دل رود نيل
سر بخت بدخواه با خشم اوی
چو دينار خوارست بر چشم اوی
نه کند آوری گيرد از باج و گنج
نه دل تيره دارد ز رزم و ز رنج
هر آنکس که دارد ز پروردگان
از آزاد و از نيکدل بردگان
شهنشاه را سربهسر دوستوار
به فرمان ببسته کمر استوار
نخستين برادرش کهتر به سال
که در مردمی کس ندارد همال
ز گيتی پرستنده ی فر و نصر
زيد شاد در سايه ی شاه عصر
کسی کش پدر ناصرالدين بود
سر تخت او تاج پروين بود
و ديگر دلاور سپهدار طوس
که در جنگ بر شير دارد فسوس
ببخشد درم هر چه يابد ز دهر
همی آفرين يابد از دهر بهر
به يزدان بود خلق را رهنمای
سر شاه خواهد که باشد به جای
جهان بیسر و تاج خسرو مباد
هميشه بماناد جاويد و شاد
هميشه تن آباد با تاج و تخت
ز درد و غم آزاد و پيروز بخت
کنون بازگردم به آغاز کار
سوی نامه ی نامور شهريار
چنو مرزبانی نيامد پديد
چو خورشيد بر چرخ بنمود تاج
زمين شد به کردار تابنده عاج
چه گويم که خورشيد تابان که بود
کزو در جهان روشنايی فزود
ابوالقاسم آن شاه پيروزبخت
نهاد از بر تاج خورشيد تخت
زخاور بياراست تا باختر
پديد آمد از فر او کان زر
مرا اختر خفته بيدار گشت
به مغز اندر انديشه بسيار گشت
بدانستم آمد زمان سخن
کنون نو شود روزگار کهن
بر انديشه ی شهريار زمين
بخفتم شبی لب پر از آفرين
دل من چو نور اندر آن تيره شب
نخفته گشاده دل و بسته لب
چنان ديد روشن روانم به خواب
که رخشنده شمعی برآمد ز آب
همه روی گيتی شب لاژورد
از آن شمع گشتی چو ياقوت زرد
در و دشت برسان ديبا شدی
يکی تخت پيروزه پيدا شدی
نشسته برو شهرياری چو ماه
يکی تاج بر سر به جای کلاه
رده بر کشيده سپاهش دو ميل
به دست چپش هفتصد ژنده پيل
يکی پاک دستور پيشش به پای
بداد و بدين شاه را رهنمای
مرا خيره گشتی سر از فر شاه
وزان ژنده پيلان و چندان سپاه
چو آن چهرهی خسروی ديدمی
ازان نامداران بپرسيدمی
که اين چرخ و ماهست يا تاج و گاه
ستارست پيش اندرش يا سپاه
يکی گفت کاين شاه روم است و هند
ز قنوج تا پيش دريای سند
به ايران و توران ورا بندهاند
به رای و به فرمان او زندهاند
بياراست روی زمين را به داد
بپردخت ازان تاج بر سر نهاد
جهاندار محمود شاه بزرگ
به آبشخور آرد همی ميش و گرگ
ز کشمير تا پيش دريای چين
برو شهرياران کنند آفرين
چو کودک لب از شير مادر بشست
ز گهواره محمود گويد نخست
نپيچد کسی سر ز فرمان اوی
نيارد گذشتن ز پيمان اوی
تو نيز آفرين کن که گويندهای
بدو نام جاويد جويندهای
چو بيدار گشتم بجستم ز جای
چه مايه شب تيره بودم به پای
بر آن شهريار آفرين خواندم
نبودم درم جان برافشاندم
به دل گفتم اين خواب را پاسخ است
که آواز او بر جهان فرخ است
برآن آفرين کو کند آفرين
بر آن بخت بيدار و فرخ زمين
ز فرش جهان شد چو باغ بهار
هوا پر ز ابر و زمين پرنگار
از ابر اندرآمد به هنگام نم
جهان شد به کردار باغ ارم
به ايران همه خوبی از داد اوست
کجا هست مردم همه ياد اوست
به بزم اندرون آسمان سخاست
به رزم اندرون تيز چنگ اژدهاست
به تن ژنده پيل و به جان جبرئيل
به کف ابر بهمن به دل رود نيل
سر بخت بدخواه با خشم اوی
چو دينار خوارست بر چشم اوی
نه کند آوری گيرد از باج و گنج
نه دل تيره دارد ز رزم و ز رنج
هر آنکس که دارد ز پروردگان
از آزاد و از نيکدل بردگان
شهنشاه را سربهسر دوستوار
به فرمان ببسته کمر استوار
نخستين برادرش کهتر به سال
که در مردمی کس ندارد همال
ز گيتی پرستنده ی فر و نصر
زيد شاد در سايه ی شاه عصر
کسی کش پدر ناصرالدين بود
سر تخت او تاج پروين بود
و ديگر دلاور سپهدار طوس
که در جنگ بر شير دارد فسوس
ببخشد درم هر چه يابد ز دهر
همی آفرين يابد از دهر بهر
به يزدان بود خلق را رهنمای
سر شاه خواهد که باشد به جای
جهان بیسر و تاج خسرو مباد
هميشه بماناد جاويد و شاد
هميشه تن آباد با تاج و تخت
ز درد و غم آزاد و پيروز بخت
کنون بازگردم به آغاز کار
سوی نامه ی نامور شهريار
کیومرث
بخش ۱
بخش ۱
سخن گوی دهقان چه گويد نخست
که نامی بزرگی به گيتی که جست
که بود آنکه ديهيم بر سر نهاد
ندارد کس آن روزگاران به ياد
مگر کز پدر ياد دارد پسر
بگويد ترا يک به يک در به در
که نام بزرگی که آورد پيش
کرا بود از آن برتران پايه بيش
پژوهنده ی نامی باستان
که از پهلوانان زند داستان
چنين گفت کيين تخت و کلاه
کيومرث آورد و او بود شاه
چو آمد به برج حمل آفتاب
جهان گشت با فر و آيين و آب
بتابيد ازآن سان ز برج بره
که گيتی جوان گشت ازآن يکسره
کيومرث شد بر جهان کدخدای
نخستين به کوه اندرون ساخت جای
سر بخت و تختش برآمد به کوه
پلنگينه پوشيد خود با گروه
ازو اندر آمد همی پرورش
که پوشيدنی نو بد و نو خورش
به گيتی درون سال سی شاه بود
به خوبی چو خورشيد بر گاه بود
همی تافت زو فر شاهنشهی
چو ماه دو هفته ز سرو سهی
دد و دام و هر جانور کش بديد
ز گيتی به نزديک او آرميد
دوتا میشدندی بر تخت او
از آن بر شده فره و بخت او
به رسم نماز آمدنديش پيش
وزو برگرفتند آيين خويش
پسر بد مراورا يکی خوبروی
هنرمند و همچون پدر نامجوی
سيامک بدش نام و فرخنده بود
کيومرث را دل بدو زنده بود
به جانش بر از مهر گريان بدی
ز بيم جداييش بريان بدی
برآمد برين کار يک روزگار
فروزنده شد دولت شهريار
به گيتی نبودش کسی دشمنا
مگر بدکنش ريمن آهرمنا
به رشک اندر آهرمن بدسگال
همی رای زد تا بباليد بال
يکی بچه بودش چو گرگ سترگ
دلاور شده با سپاه بزرگ
جهان شد برآن ديوبچه سياه
ز بخت سيامک وزآن پايگاه
سپه کرد و نزديک او راه جست
همی تخت و ديهيم کی شاه جست
همی گفت با هر کسی رای خويش
جهان کرد يکسر پرآوای خويش
کيومرث زين خودکی آگاه بود
که تخت مهی را جز او شاه بود
يکايک بيامد خجسته سروش
بسان پری پلنگينه پوش
بگفتش ورا زين سخن دربهدر
که دشمن چه سازد همی با پدر
سخن چون به گوش سيامک رسيد
ز کردار بدخواه ديو پليد
دل شاه بچه برآمد به جوش
سپاه انجمن کرد و بگشاد گوش
بپوشيد تن را به چرم پلنگ
که جوشن نبود و نه آيين جنگ
پذيره شدش ديو را جنگجوی
سپه را چو روی اندر آمد به روی
سيامک بيامد برهنه تنا
برآويخت با پور آهرمنا
بزد چنگ وارونه ديو سياه
دوتا اندر آورد بالای شاه
فکند آن تن شاهزاده به خاک
به چنگال کردش کمرگاه چاک
سيامک به دست خروزان ديو
تبه گشت و ماند انجمن بیخديو
چو آگه شد از مرگ فرزند شاه
ز تيمار گيتی برو شد سياه
فرود آمد از تخت ويله کنان
زنان بر سر و موی و رخ را کنان
دو رخساره پر خون و دل سوگوار
دو ديده پر از نم چو ابر بهار
خروشی برآمد ز لشکر به زار
کشيدند صف بر در شهريار
همه جامهها کرده پيروزه رنگ
دو چشم ابر خونين و رخ بادرنگ
دد و مرغ و نخچير گشته گروه
برفتند ويله کنان سوی کوه
برفتند با سوگواری و درد
ز درگاه کی شاه برخاست گرد
نشستند سالی چنين سوگوار
پيام آمد از داور کردگار
درود آوريدش خجسته سروش
کزين بيش مخروش و بازآر هوش
سپه ساز و برکش به فرمان من
برآور يکی گرد از آن انجمن
از آن بد کنش ديو روی زمين
بپرداز و پردخته کن دل ز کين
کی نامور سر سوی آسمان
برآورد و بدخواست بر بدگمان
بر آن برترين نام يزدانش را
بخواند و بپالود مژگانش را
وزان پس به کين سيامک شتافت
شب و روز آرام و خفتن نيافت
که نامی بزرگی به گيتی که جست
که بود آنکه ديهيم بر سر نهاد
ندارد کس آن روزگاران به ياد
مگر کز پدر ياد دارد پسر
بگويد ترا يک به يک در به در
که نام بزرگی که آورد پيش
کرا بود از آن برتران پايه بيش
پژوهنده ی نامی باستان
که از پهلوانان زند داستان
چنين گفت کيين تخت و کلاه
کيومرث آورد و او بود شاه
چو آمد به برج حمل آفتاب
جهان گشت با فر و آيين و آب
بتابيد ازآن سان ز برج بره
که گيتی جوان گشت ازآن يکسره
کيومرث شد بر جهان کدخدای
نخستين به کوه اندرون ساخت جای
سر بخت و تختش برآمد به کوه
پلنگينه پوشيد خود با گروه
ازو اندر آمد همی پرورش
که پوشيدنی نو بد و نو خورش
به گيتی درون سال سی شاه بود
به خوبی چو خورشيد بر گاه بود
همی تافت زو فر شاهنشهی
چو ماه دو هفته ز سرو سهی
دد و دام و هر جانور کش بديد
ز گيتی به نزديک او آرميد
دوتا میشدندی بر تخت او
از آن بر شده فره و بخت او
به رسم نماز آمدنديش پيش
وزو برگرفتند آيين خويش
پسر بد مراورا يکی خوبروی
هنرمند و همچون پدر نامجوی
سيامک بدش نام و فرخنده بود
کيومرث را دل بدو زنده بود
به جانش بر از مهر گريان بدی
ز بيم جداييش بريان بدی
برآمد برين کار يک روزگار
فروزنده شد دولت شهريار
به گيتی نبودش کسی دشمنا
مگر بدکنش ريمن آهرمنا
به رشک اندر آهرمن بدسگال
همی رای زد تا بباليد بال
يکی بچه بودش چو گرگ سترگ
دلاور شده با سپاه بزرگ
جهان شد برآن ديوبچه سياه
ز بخت سيامک وزآن پايگاه
سپه کرد و نزديک او راه جست
همی تخت و ديهيم کی شاه جست
همی گفت با هر کسی رای خويش
جهان کرد يکسر پرآوای خويش
کيومرث زين خودکی آگاه بود
که تخت مهی را جز او شاه بود
يکايک بيامد خجسته سروش
بسان پری پلنگينه پوش
بگفتش ورا زين سخن دربهدر
که دشمن چه سازد همی با پدر
سخن چون به گوش سيامک رسيد
ز کردار بدخواه ديو پليد
دل شاه بچه برآمد به جوش
سپاه انجمن کرد و بگشاد گوش
بپوشيد تن را به چرم پلنگ
که جوشن نبود و نه آيين جنگ
پذيره شدش ديو را جنگجوی
سپه را چو روی اندر آمد به روی
سيامک بيامد برهنه تنا
برآويخت با پور آهرمنا
بزد چنگ وارونه ديو سياه
دوتا اندر آورد بالای شاه
فکند آن تن شاهزاده به خاک
به چنگال کردش کمرگاه چاک
سيامک به دست خروزان ديو
تبه گشت و ماند انجمن بیخديو
چو آگه شد از مرگ فرزند شاه
ز تيمار گيتی برو شد سياه
فرود آمد از تخت ويله کنان
زنان بر سر و موی و رخ را کنان
دو رخساره پر خون و دل سوگوار
دو ديده پر از نم چو ابر بهار
خروشی برآمد ز لشکر به زار
کشيدند صف بر در شهريار
همه جامهها کرده پيروزه رنگ
دو چشم ابر خونين و رخ بادرنگ
دد و مرغ و نخچير گشته گروه
برفتند ويله کنان سوی کوه
برفتند با سوگواری و درد
ز درگاه کی شاه برخاست گرد
نشستند سالی چنين سوگوار
پيام آمد از داور کردگار
درود آوريدش خجسته سروش
کزين بيش مخروش و بازآر هوش
سپه ساز و برکش به فرمان من
برآور يکی گرد از آن انجمن
از آن بد کنش ديو روی زمين
بپرداز و پردخته کن دل ز کين
کی نامور سر سوی آسمان
برآورد و بدخواست بر بدگمان
بر آن برترين نام يزدانش را
بخواند و بپالود مژگانش را
وزان پس به کين سيامک شتافت
شب و روز آرام و خفتن نيافت
کیومرث
بخش ۲
خجسته سيامک يکی پور داشت
که نزد نيا جاه دستور داشت
گران مايه را نام هوشنگ بود
تو گفتی همه هوش و فرهنگ بود
به نزد نيا يادگار پدر
نيا پروريده مراو را به بر
نيايش به جای پسر داشتی
جز او بر کسی چشم نگماشتی
چو بنهاد دل کينه و جنگ را
بخواند آن گرانمايه هوشنگ را
همه گفتني ها بدو بازگفت
همه رازها بر گشاد از نهفت
که من لشکری کرد خواهم همی
خروشی برآورد خواهم همی
ترا بود بايد همی پيشرو
که من رفتنیام تو سالار نو
پری و پلنگ انجمن کرد و شير
ز درندگان گرگ و ببر دلير
سپاهی دد و دام و مرغ و پری
سپهدار پرکين و کندآوری
پس پشت لشکر کيومرث شاه
نبيره به پيش اندرون با سپاه
بيامد سيه ديو با ترس و باک
همی به آسمان بر پراگند خاک
زهرای درندگان چنگ ديو
شده سست از خشم کيهان ديو
به هم برشکستند هردو گروه
شدند از دد و دام ديوان ستوه
بيازيد هوشنگ چون شير چنگ
جهان کرد بر ديو نستوه تنگ
کشيدش سراپای يکسر دوال
سپهبد بريد آن سر بیهمال
به پای اندر افگند و بسپرد خوار
دريده برو چرم و برگشته کار
چو آمد مر آن کينه را خواستار
سرآمد کيومرث را روزگار
برفت و جهان مردری ماند از وی
نگر تا کرا نزد او آبروی
جهان فريبنده را گرد کرد
ره سود بنمود و خود مايه خورد
جهان سربهسر چو فسانست و بس
نماند بد و نيک بر هيچکس
جهاندار هوشنگ با رای و داد
به جای نيا تاج بر سر نهاد
بگشت از برش چرخ سالی چهل
پر از هوش مغز و پر از رای دل
چو بنشست بر جايگاه مهی
چنين گفت بر تخت شاهنشهی
که بر هفت کشور منم پادشا
جهاندار پيروز و فرمانروا
به فرمان يزدان پيروزگر
به داد و دهش تنگ بستم کمر
وزان پس جهان يکسر آباد کرد
همه روی گيتی پر از داد کرد
نخستين يکی گوهر آمد به چنگ
به آتش ز آهن جدا کرد سنگ
سر مايه کرد آهن آبگون
کزان سنگ خارا کشيدش برون
يکی روز شاه جهان سوی کوه
گذر کرد با چند کس همگروه
پديد آمد از دور چيزی دراز
سيه رنگ و تيرهتن و تيزتاز
دوچشم از بر سر چو دو چشمه خون
ز دود دهانش جهان تيرهگون
نگه کرد هوشنگ باهوش و سنگ
گرفتش يکی سنگ و شد تيزچنگ
به زور کيانی رهانيد دست
جهانسوز مار از جهانجوی جست
برآمد به سنگ گران سنگ خرد
همان و همين سنگ بشکست گرد
فروغی پديد آمد از هر دو سنگ
دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ
نشد مار کشته وليکن ز راز
ازين طبع سنگ آتش آمد فراز
جهاندار پيش جهان آفرين
نيايش همی کرد و خواند آفرين
که او را فروغی چنين هديه داد
همين آتش آنگاه قبله نهاد
بگفتا فروغيست اين ايزدی
پرستيد بايد اگر بخردی
شب آمد برافروخت آتش چو کوه
همان شاه در گرد او با گروه
يکی جشن کرد آن شب و باده خورد
سده نام آن جشن فرخنده کرد
ز هوشنگ ماند اين سده يادگار
بسی باد چون او دگر شهريار
کز آباد کردن جهان شاد کرد
جهانی به نيکی ازو ياد کرد
چو بشناخت آهنگری پيشه کرد
از آهنگری اره و تيشه کرد
چو اين کرده شد چارهی آب ساخت
ز دريای ها رودها را بتاخت
به جوی و به رود آبها راه کرد
به فرخندگی رنج کوتاه کرد
چراگاه مردم بدان برفزود
پراگند پس تخم و کشت و درود
برنجيد پس هر کسی نان خويش
بورزيد و بشناخت سامان خويش
بدان ايزدی جاه و فر کيان
ز نخچير گور و گوزن ژيان
جدا کرد گاو و خر و گوسفند
به ورز آوريد آنچه بد سودمند
ز پويندگان هر چه مويش نکوست
بکشت و به سرشان برآهيخت پوست
چو روباه و قاقم چو سنجاب نرم
چهارم سمورست کش موی گرم
برين گونه از چرم پويندگان
بپوشيد بالای گويندگان
برنجيد و گسترد و خورد و سپرد
برفت و به جز نام نيکی نبرد
بسی رنج برد اندران روزگار
به افسون و انديشهی بی شمار
چو پيش آمدش روزگار بهی
ازو مردری ماند تخت مهی
زمانه ندادش زمانی درنگ
شد آن هوش هوشنگ بافر و سنگ
نپيوست خواهد جهان با تو مهر
نه نيز آشکارا نمايدت چهر
بخش ۲
خجسته سيامک يکی پور داشت
که نزد نيا جاه دستور داشت
گران مايه را نام هوشنگ بود
تو گفتی همه هوش و فرهنگ بود
به نزد نيا يادگار پدر
نيا پروريده مراو را به بر
نيايش به جای پسر داشتی
جز او بر کسی چشم نگماشتی
چو بنهاد دل کينه و جنگ را
بخواند آن گرانمايه هوشنگ را
همه گفتني ها بدو بازگفت
همه رازها بر گشاد از نهفت
که من لشکری کرد خواهم همی
خروشی برآورد خواهم همی
ترا بود بايد همی پيشرو
که من رفتنیام تو سالار نو
پری و پلنگ انجمن کرد و شير
ز درندگان گرگ و ببر دلير
سپاهی دد و دام و مرغ و پری
سپهدار پرکين و کندآوری
پس پشت لشکر کيومرث شاه
نبيره به پيش اندرون با سپاه
بيامد سيه ديو با ترس و باک
همی به آسمان بر پراگند خاک
زهرای درندگان چنگ ديو
شده سست از خشم کيهان ديو
به هم برشکستند هردو گروه
شدند از دد و دام ديوان ستوه
بيازيد هوشنگ چون شير چنگ
جهان کرد بر ديو نستوه تنگ
کشيدش سراپای يکسر دوال
سپهبد بريد آن سر بیهمال
به پای اندر افگند و بسپرد خوار
دريده برو چرم و برگشته کار
چو آمد مر آن کينه را خواستار
سرآمد کيومرث را روزگار
برفت و جهان مردری ماند از وی
نگر تا کرا نزد او آبروی
جهان فريبنده را گرد کرد
ره سود بنمود و خود مايه خورد
جهان سربهسر چو فسانست و بس
نماند بد و نيک بر هيچکس
جهاندار هوشنگ با رای و داد
به جای نيا تاج بر سر نهاد
بگشت از برش چرخ سالی چهل
پر از هوش مغز و پر از رای دل
چو بنشست بر جايگاه مهی
چنين گفت بر تخت شاهنشهی
که بر هفت کشور منم پادشا
جهاندار پيروز و فرمانروا
به فرمان يزدان پيروزگر
به داد و دهش تنگ بستم کمر
وزان پس جهان يکسر آباد کرد
همه روی گيتی پر از داد کرد
نخستين يکی گوهر آمد به چنگ
به آتش ز آهن جدا کرد سنگ
سر مايه کرد آهن آبگون
کزان سنگ خارا کشيدش برون
يکی روز شاه جهان سوی کوه
گذر کرد با چند کس همگروه
پديد آمد از دور چيزی دراز
سيه رنگ و تيرهتن و تيزتاز
دوچشم از بر سر چو دو چشمه خون
ز دود دهانش جهان تيرهگون
نگه کرد هوشنگ باهوش و سنگ
گرفتش يکی سنگ و شد تيزچنگ
به زور کيانی رهانيد دست
جهانسوز مار از جهانجوی جست
برآمد به سنگ گران سنگ خرد
همان و همين سنگ بشکست گرد
فروغی پديد آمد از هر دو سنگ
دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ
نشد مار کشته وليکن ز راز
ازين طبع سنگ آتش آمد فراز
جهاندار پيش جهان آفرين
نيايش همی کرد و خواند آفرين
که او را فروغی چنين هديه داد
همين آتش آنگاه قبله نهاد
بگفتا فروغيست اين ايزدی
پرستيد بايد اگر بخردی
شب آمد برافروخت آتش چو کوه
همان شاه در گرد او با گروه
يکی جشن کرد آن شب و باده خورد
سده نام آن جشن فرخنده کرد
ز هوشنگ ماند اين سده يادگار
بسی باد چون او دگر شهريار
کز آباد کردن جهان شاد کرد
جهانی به نيکی ازو ياد کرد
چو بشناخت آهنگری پيشه کرد
از آهنگری اره و تيشه کرد
چو اين کرده شد چارهی آب ساخت
ز دريای ها رودها را بتاخت
به جوی و به رود آبها راه کرد
به فرخندگی رنج کوتاه کرد
چراگاه مردم بدان برفزود
پراگند پس تخم و کشت و درود
برنجيد پس هر کسی نان خويش
بورزيد و بشناخت سامان خويش
بدان ايزدی جاه و فر کيان
ز نخچير گور و گوزن ژيان
جدا کرد گاو و خر و گوسفند
به ورز آوريد آنچه بد سودمند
ز پويندگان هر چه مويش نکوست
بکشت و به سرشان برآهيخت پوست
چو روباه و قاقم چو سنجاب نرم
چهارم سمورست کش موی گرم
برين گونه از چرم پويندگان
بپوشيد بالای گويندگان
برنجيد و گسترد و خورد و سپرد
برفت و به جز نام نيکی نبرد
بسی رنج برد اندران روزگار
به افسون و انديشهی بی شمار
چو پيش آمدش روزگار بهی
ازو مردری ماند تخت مهی
زمانه ندادش زمانی درنگ
شد آن هوش هوشنگ بافر و سنگ
نپيوست خواهد جهان با تو مهر
نه نيز آشکارا نمايدت چهر
گرانمايه جمشيد فرزند او
کمر بست يکدل پر از پند او
برآمد برآن تخت فرخ پدر
به رسم کيان بر سرش تاج زر
کمر بست با فر شاهنشهی
جهان گشت سرتاسر او را رهی
زمانه بر آسود از داوری
به فرمان او ديو و مرغ و پری
جهان را فزوده بدو آبروی
فروزان شده تخت شاهی بدوی
منم گفت با فرهی ايزدی
همم شهرياری همم موبدی
بدان را ز بد دست کوته کنم
روان را سوی روشنی ره کنم
نخست آلت جنگ را دست برد
در نام جستن به گردان سپرد
به فر کيی نرم کرد آهنا
چو خود و زره کرد و چون جو شنا
چو خفتان و تيغ و چو برگستوان
همه کرد پيدا به روشن روان
بدين اندرون سال پنجاه رنج
ببرد و ازين چند بنهاد گنج
دگر پنجه انديشهی جامه کرد
که پوشند هنگام ننگ و نبرد
ز کتان و ابريشم و موی قز
قصب کرد پرمايه ديبا و خز
بياموختشان رشتن و تافتن
به تار اندرون پود را بافتن
چو شد بافته شستن و دوختن
گرفتند ازو يکسر آموختن
چو اين کرده شد ساز ديگر نهاد
زمانه بدو شاد و او نيز شاد
ز هر انجمن پيشهور گرد کرد
بدين اندرون نيز پنجاه خورد
گروهی که کاتوزيان خوانیاش
به رسم پرستندگان دانیاش
جدا کردشان از ميان گروه
پرستنده را جايگه کرد کوه
بدان تا پرستش بود کارشان
نوان پيش روشن جهاندارشان
صفی بر دگر دست بنشاندند
همی نام نيساريان خواندند
کجا شير مردان جنگ آورند
فروزندهی لشکر و کشورند
کزيشان بود تخت شاهی به جای
وزيشان بود نام مردی به پای
بسودی سه ديگر گره را شناس
کجا نيست از کس بريشان سپاس
بکارند و ورزند و خود بدروند
به گاه خورش سرزنش نشنوند
ز فرمان تنآزاده و ژندهپوش
ز آواز پيغاره آسوده گوش
تن آزاد و آباد گيتی بروی
بر آسوده از داور و گفتگوی
چه گفت آن سخنگوی آزاده مرد
که آزاده را کاهلی بنده کرد
چهارم که خوانند اهتو خوشی
همان دستورزان اباسرکشی
کجا کارشان همگنان پيشه بود
روانشان هميشه پرانديشه بود
بدين اندرون سال پنجاه نيز
بخورد و بورزيد و بخشيد چيز
ازين هر يکی را يکی پايگاه
سزاوار بگزيد و بنمود راه
که تا هر کس اندازهی خويش را
ببيند بداند کم و بيش را
بفرمود پس ديو ناپاک را
به آب اندر آميختن خاک را
هرانچ از گل آمد چو بشناختند
سبک خشک را کالبد ساختند
به سنگ و به گج ديو ديوار کرد
نخست از برش هندسی کار کرد
چو گرمابه و کاخهای بلند
چو ايران که باشد پناه از گزند
ز خارا گهر جست يک روزگار
همی کرد ازو روشنی خواستار
به چنگ آمدش چندگونه گهر
چو ياقوت و بيجاده و سيم و زر
ز خارا به افسون برون آوريد
شد آراسته بندها را کليد
دگر بويهای خوش آورد باز
که دارند مردم به بويش نياز
چو بان و چو کافور و چون مشک ناب
چو عود و چو عنبر چو روشن گلاب
پزشکی و درمان هر دردمند
در تندرستی و راه گزند
همان رازها کرد نيز آشکار
جهان را نيامد چنو خواستار
گذر کرد ازان پس به کشتی برآب
ز کشور به کشور گرفتی شتاب
چنين سال پنجه برنجيد نيز
نديد از هنر بر خرد بسته چيز
همه کردنيها چو آمد به جای
ز جای مهی برتر آورد پای
به فر کيانی يکی تخت ساخت
چه مايه بدو گوهر اندر نشاخت
که چون خواستی ديو برداشتی
ز هامون به گردون برافراشتی
چو خورشيد تابان ميان هوا
نشسته برو شاه فرمانروا
جهان انجمن شد بر آن تخت او
شگفتی فرومانده از بخت او
به جمشيد بر گوهر افشاندند
مران روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز فرودين
برآسوده از رنج روی زمين
بزرگان به شادی بياراستند
می و جام و رامشگران خواستند
چنين جشن فرخ ازان روزگار
به ما ماند ازان خسروان يادگار
چنين سال سيصد همی رفت کار
نديدند مرگ اندران روزگار
ز رنج و ز بدشان نبد آگهی
ميان بسته ديوان بسان رهی
به فرمان مردم نهاده دو گوش
ز رامش جهان پر ز آوای نوش
چنين تا بر آمد برين روزگار
نديدند جز خوبی از کردگار
جهان سربهسر گشت او را رهی
نشسته جهاندار با فرهی
يکايک به تخت مهی بنگريد
به گيتی جز از خويشتن را نديد
منی کرد آن شاه يزدان شناس
ز يزدان بپيچيد و شد ناسپاس
گرانمايگان را ز لشگر بخواند
چه مايه سخن پيش ايشان براند
چنين گفت با سالخورده مهان
که جز خويشتن را ندانم جهان
هنر در جهان از من آمد پديد
چو من نامور تخت شاهی نديد
جهان را به خوبی من آراستم
چنانست گيتی کجا خواستم
خور و خواب و آرامتان از منست
همان کوشش و کامتان از منست
بزرگی و ديهيم شاهی مراست
که گويد که جز من کسی پادشاست
همه موبدان سرفگنده نگون
چرا کس نيارست گفتن نه چون
چو اين گفته شد فر يزدان از وی
بگشت و جهان شد پر از گفتوگوی
منی چون بپيوست با کردگار
شکست اندر آورد و برگشت کار
چه گفت آن سخنگوی با فر و هوش
چو خسرو شوی بندگی را بکوش
به يزدان هر آنکس که شد ناسپاس
به دلش اندر آيد ز هر سو هراس
به جمشيد بر تيرهگون گشت روز
همی کاست آن فر گيتیفروز
يکی مرد بود اندر آن روزگار
ز دشت سواران نيزه گذار
گرانمايه هم شاه و هم نيک مرد
ز ترس جهاندار با باد سرد
که مرداس نام گرانمايه بود
به داد و دهش برترين پايه بود
مراو را ز دوشيدنی چارپای
ز هر يک هزار آمدندی به جای
همان گاو دوشابه فرمانبری
همان تازی اسب گزيده مری
بز و ميش بد شيرور همچنين
به دوشيزگان داده بد پاکدين
به شير آن کسی را که بودی نياز
بدان خواسته دست بردی فراز
پسر بد مراين پاکدل را يکی
کش از مهر بهره نبود اندکی
جهانجوی را نام ضحاک بود
دلير و سبکسار و ناپاک بود
کجا بيور اسپش همی خواندند
چنين نام بر پهلوی راندند
کجا بيور از پهلوانی شمار
بود بر زبان دری دههزار
ز اسپان تازی به زرين ستام
ورا بود بيور که بردند نام
شب و روز بودی دو بهره به زين
ز روی بزرگی نه از روی کين
چنان بد که ابليس روزی پگاه
بيامد بسان يکی نيکخواه
دل مهتر از راه نيکی ببرد
جوان گوش گفتار او را سپرد
بدو گفت پيمانت خواهم نخست
پس آنگه سخن برگشايم درست
جوان نيکدل گشت فرمانش کرد
چنان چون بفرمود سوگند خورد
که راز تو با کس نگويم ز بن
ز تو بشنوم هر چه گويی سخن
بدو گفت جز تو کسی کدخدای
چه بايد همی با تو اندر سرای
چه بايد پدرکش پسر چون تو بود
يکی پندت را من بيايد شنود
زمانه برين خواجهی سالخورد
همی دير ماند تو اندر نورد
بگير اين سر مايهور جاه او
ترا زيبد اندر جهان گاه او
برين گفتهی من چو داری وفا
جهاندار باشی يکی پادشا
چو ضحاک بشنيد انديشه کرد
ز خون پدر شد دلش پر ز درد
به ابليس گفت اين سزاوار نيست
دگرگوی کين از در کار نيست
بدوگفت گر بگذری زين سخن
بتابی ز سوگند و پيمان من
بماند به گردنت سوگند و بند
شوی خوار و ماند پدرت ارجمند
سر مرد تازی به دام آوريد
چنان شد که فرمان او برگزيد
بپرسيد کين چاره با من بگوی
نتابم ز رای تو من هيچ روی
بدو گفت من چاره سازم ترا
به خورشيد سر برفرازم ترا
مر آن پادشا را در اندر سرای
يکی بوستان بود بس دلگشای
گرانمايه شبگير برخاستی
ز بهر پرستش بياراستی
سر و تن بشستی نهفته به باغ
پرستنده با او ببردی چراغ
بياورد وارونه ابليس بند
يکی ژرف چاهی به ره بر بکند
پس ابليس وارونه آن ژرف چاه
به خاشاک پوشيد و بسترد راه
سر تازيان مهتر نامجوی
شب آمد سوی باغ بنهاد روی
به چاه اندر افتاد و بشکست پست
شد آن نيکدل مرد يزدانپرست
به هر نيک و بد شاه آزاد مرد
به فرزند بر نازده باد سرد
همی پروريدش به ناز و به رنج
بدو بود شاد و بدو داد گنج
چنان بدگهر شوخ فرزند او
بگشت از ره داد و پيوند او
به خون پدر گشت همداستان
ز دانا شنيدم من اين داستان
که فرزند بد گر شود نره شير
به خون پدر هم نباشد دلير
مگر در نهانش سخن ديگرست
پژوهنده را راز با مادرست
فرومايه ضحاک بيدادگر
بدين چاره بگرفت جای پدر
به سر برنهاد افسر تازيان
بريشان ببخشيد سود و زيان
چو ابليس پيوسته ديد آن سخن
يکی بند بد را نو افگند بن
بدو گفت گر سوی من تافتی
ز گيتی همه کام دل يافتی
اگر همچنين نيز پيمان کنی
نپيچی ز گفتار و فرمان کنی
جهان سربهسر پادشاهی تراست
دد و مردم و مرغ و ماهی تراست
چو اين کرده شد ساز ديگر گرفت
يکی چاره کرد از شگفتی شگفت
جوانی برآراست از خويشتن
سخنگوی و بينادل و رايزن
هميدون به ضحاک بنهاد روی
نبودش به جز آفرين گفت و گوی
بدو گفت اگر شاه را در خورم
يکی نامور پاک خواليگرم
چو بشنيد ضحاک بنواختش
ز بهر خورش جايگه ساختش
کليد خورش خانهی پادشا
بدو داد دستور فرمانروا
فراوان نبود آن زمان پرورش
که کمتر بد از خوردنيها خورش
ز هر گوشت از مرغ و از چارپای
خورشگر بياورد يک يک به جای
به خويش بپرورد برسان شير
بدان تا کند پادشا را دلير
سخن هر چه گويدش فرمان کند
به فرمان او دل گروگان کند
خورش زردهی خايه دادش نخست
بدان داشتش يک زمان تندرست
بخورد و برو آفرين کرد سخت
مزه يافت خواندش ورا نيکبخت
چنين گفت ابليس نيرنگساز
که شادان زی ای شاه گردنفراز
که فردات ازان گونه سازم خورش
کزو باشدت سربهسر پرورش
برفت و همه شب سگالش گرفت
که فردا ز خوردن چه سازد شگفت
خورشها ز کبک و تذرو سپيد
بسازيد و آمد دلی پراميد
شه تازيان چون به نان دست برد
سر کم خرد مهر او را سپرد
سيم روز خوان را به مرغ و بره
بياراستش گونه گون يکسره
به روز چهارم چو بنهاد خوان
خورش ساخت از پشت گاو جوان
بدو اندرون زعفران و گلاب
همان سالخورده می و مشک ناب
چو ضحاک دست اندر آورد و خورد
شگفت آمدش زان هشيوار مرد
بدو گفت بنگر که از آرزوی
چه خواهی بگو با من ای نيکخوی
خورشگر بدو گفت کای پادشا
هميشه بزی شاد و فرمانروا
مرا دل سراسر پر از مهر تست
همه توشهی جانم از چهرتست
يکی حاجتستم به نزديک شاه
و گرچه مرا نيست اين پايگاه
که فرمان دهد تا سر کتف اوی
ببوسم بدو بر نهم چشم و روی
چو ضحاک بشنيد گفتار اوی
نهانی ندانست بازار اوی
بدو گفت دارم من اين کام تو
بلندی بگيرد ازين نام تو
بفرمود تا ديو چون جفت او
همی بوسه داد از بر سفت او
ببوسيد و شد بر زمين ناپديد
کس اندر جهان اين شگفتی نديد
دو مار سيه از دو کتفش برست
عمی گشت و از هر سويی چاره جست
سرانجام ببريد هر دو ز کفت
سزد گر بمانی بدين در شگفت
چو شاخ درخت آن دو مار سياه
برآمد دگر باره از کتف شاه
پزشکان فرزانه گرد آمدند
همه يکبهيک داستانها زدند
ز هر گونه نيرنگها ساختند
مر آن درد را چاره نشناختند
بسان پزشکی پس ابليس تفت
به فرزانگی نزد ضحاک رفت
بدو گفت کين بودنی کار بود
بمان تا چه گردد نبايد درود
خورش ساز و آرامشان ده به خورد
نبايد جزين چارهای نيز کرد
به جز مغز مردم مدهشان خورش
مگر خود بميرند ازين پرورش
نگر تا که ابليس ازين گفتوگوی
چهکردوچه خواست اندرين جستجوی
مگر تا يکی چاره سازد نهان
که پردخته گردد ز مردم جهان
از آن پس برآمد ز ايران خروش
پديد آمد از هر سويی جنگ و جوش
سيه گشت رخشنده روز سپيد
گسستند پيوند از جمشيد
برو تيره شد فرهی ايزدی
به کژی گراييد و نابخردی
پديد آمد از هر سويی خسروی
يکی نامجويی ز هر پهلوی
سپه کرده و جنگ را ساخته
دل از مهر جمشيد پرداخته
يکايک ز ايران برآمد سپاه
سوی تازيان برگفتند راه
شنودند کانجا يکی مهترست
پر از هول شاه اژدها پيکرست
سواران ايران همه شاهجوی
نهادند يکسر به ضحاک روی
به شاهی برو آفرين خواندند
ورا شاه ايران زمين خواندند
کی اژدهافش بيامد چو باد
به ايران زمين تاج بر سر نهاد
از ايران و از تازيان لشکری
گزين کرد گرد از همه کشوری
سوی تخت جمشيد بنهاد روی
چو انگشتری کرد گيتی بروی
چو جمشيد را بخت شد کندرو
به تنگ اندر آمد جهاندار نو
برفت و بدو داد تخت و کلاه
بزرگی و ديهيم و گنج و سپاه
چو صدسالش اندر جهان کس نديد
برو نام شاهی و او ناپديد
صدم سال روزی به دريای چين
پديد آمد آن شاه ناپاک دين
نهان گشته بود از بد اژدها
نيامد به فرجام هم زو رها
چو ضحاکش آورد ناگه به چنگ
يکايک ندادش زمانی درنگ
به ارش سراسر به دو نيم کرد
جهان را ازو پاک بیبيم کرد
شد آن تخت شاهی و آن دستگاه
زمانه ربودش چو بيجاده کاه
ازو بيش بر تخت شاهی که بود
بران رنج بردن چه آمدش سود
گذشته برو ساليان هفتصد
پديد آوريده همه نيک و بد
چه بايد همه زندگانی دراز
چو گيتی نخواهد گشادنت راز
همی پروراندت با شهد و نوش
جز آواز نرمت نيايد به گوش
يکايک چو گيتی که گسترد مهر
نخواهد نمودن به بد نيز چهر
بدو شاد باشی و نازی بدوی
همان راز دل را گشايی بدوی
يکی نغز بازی برون آورد
به دلت اندرون درد و خون آورد
دلم سير شد زين سرای سپنج
خدايا مرا زود برهان ز رنج
چو ضحاک شد بر جهان شهريار
برو ساليان انجمن شد هزار
سراسر زمانه بدو گشت باز
برآمد برين روزگار دراز
نهان گشت کردار فرزانگان
پراگنده شد کام ديوانگان
هنر خوار شد جادويی ارجمند
نهان راستی آشکارا گزند
شده بر بدی دست ديوان دراز
به نيکی نرفتی سخن جز به راز
دو پاکيزه از خانهی جمشيد
برون آوريدند لرزان چو بيد
که جمشيد را هر دو دختر بدند
سر بانوان را چو افسر بدند
ز پوشيدهرويان يکی شهرناز
دگر پاکدامن به نام ارنواز
به ايوان ضحاک بردندشان
بران اژدهافشن سپردندشان
بپروردشان از ره جادويی
بياموختشان کژی و بدخويی
ندانست جز کژی آموختن
جز از کشتن و غارت و سوختن
چنان بد که هر شب دو مرد جوان
چه کهتر چه از تخمهی پهلوان
خورشگر ببردی به ايوان شاه
همی ساختی راه درمان شاه
بکشتی و مغزش بپرداختی
مران اژدها را خورش ساختی
دو پاکيزه از گوهر پادشا
دو مرد گرانمايه و پارسا
يکی نام ارمايل پاکدين
دگر نام گرمايل پيشبين
چنان بد که بودند روزی به هم
سخن رفت هر گونه از بيش و کم
ز بيدادگر شاه و ز لشکرش
وزان رسمهای بد اندر خورش
يکی گفت ما را به خواليگری
ببايد بر شاه رفت آوری
وزان پس يکی چارهای ساختن
ز هر گونه انديشه انداختن
مگر زين دو تن را که ريزند خون
يکی را توان آوريدن برون
برفتند و خواليگری ساختند
خورشها و اندازه بشناختند
خورش خانهی پادشاه جهان
گرفت آن دو بيدار دل در نهان
چو آمد به هنگام خون ريختن
به شيرين روان اندر آويختن
ازان روز بانان مردمکشان
گرفته دو مرد جوان راکشان
کمر بست يکدل پر از پند او
برآمد برآن تخت فرخ پدر
به رسم کيان بر سرش تاج زر
کمر بست با فر شاهنشهی
جهان گشت سرتاسر او را رهی
زمانه بر آسود از داوری
به فرمان او ديو و مرغ و پری
جهان را فزوده بدو آبروی
فروزان شده تخت شاهی بدوی
منم گفت با فرهی ايزدی
همم شهرياری همم موبدی
بدان را ز بد دست کوته کنم
روان را سوی روشنی ره کنم
نخست آلت جنگ را دست برد
در نام جستن به گردان سپرد
به فر کيی نرم کرد آهنا
چو خود و زره کرد و چون جو شنا
چو خفتان و تيغ و چو برگستوان
همه کرد پيدا به روشن روان
بدين اندرون سال پنجاه رنج
ببرد و ازين چند بنهاد گنج
دگر پنجه انديشهی جامه کرد
که پوشند هنگام ننگ و نبرد
ز کتان و ابريشم و موی قز
قصب کرد پرمايه ديبا و خز
بياموختشان رشتن و تافتن
به تار اندرون پود را بافتن
چو شد بافته شستن و دوختن
گرفتند ازو يکسر آموختن
چو اين کرده شد ساز ديگر نهاد
زمانه بدو شاد و او نيز شاد
ز هر انجمن پيشهور گرد کرد
بدين اندرون نيز پنجاه خورد
گروهی که کاتوزيان خوانیاش
به رسم پرستندگان دانیاش
جدا کردشان از ميان گروه
پرستنده را جايگه کرد کوه
بدان تا پرستش بود کارشان
نوان پيش روشن جهاندارشان
صفی بر دگر دست بنشاندند
همی نام نيساريان خواندند
کجا شير مردان جنگ آورند
فروزندهی لشکر و کشورند
کزيشان بود تخت شاهی به جای
وزيشان بود نام مردی به پای
بسودی سه ديگر گره را شناس
کجا نيست از کس بريشان سپاس
بکارند و ورزند و خود بدروند
به گاه خورش سرزنش نشنوند
ز فرمان تنآزاده و ژندهپوش
ز آواز پيغاره آسوده گوش
تن آزاد و آباد گيتی بروی
بر آسوده از داور و گفتگوی
چه گفت آن سخنگوی آزاده مرد
که آزاده را کاهلی بنده کرد
چهارم که خوانند اهتو خوشی
همان دستورزان اباسرکشی
کجا کارشان همگنان پيشه بود
روانشان هميشه پرانديشه بود
بدين اندرون سال پنجاه نيز
بخورد و بورزيد و بخشيد چيز
ازين هر يکی را يکی پايگاه
سزاوار بگزيد و بنمود راه
که تا هر کس اندازهی خويش را
ببيند بداند کم و بيش را
بفرمود پس ديو ناپاک را
به آب اندر آميختن خاک را
هرانچ از گل آمد چو بشناختند
سبک خشک را کالبد ساختند
به سنگ و به گج ديو ديوار کرد
نخست از برش هندسی کار کرد
چو گرمابه و کاخهای بلند
چو ايران که باشد پناه از گزند
ز خارا گهر جست يک روزگار
همی کرد ازو روشنی خواستار
به چنگ آمدش چندگونه گهر
چو ياقوت و بيجاده و سيم و زر
ز خارا به افسون برون آوريد
شد آراسته بندها را کليد
دگر بويهای خوش آورد باز
که دارند مردم به بويش نياز
چو بان و چو کافور و چون مشک ناب
چو عود و چو عنبر چو روشن گلاب
پزشکی و درمان هر دردمند
در تندرستی و راه گزند
همان رازها کرد نيز آشکار
جهان را نيامد چنو خواستار
گذر کرد ازان پس به کشتی برآب
ز کشور به کشور گرفتی شتاب
چنين سال پنجه برنجيد نيز
نديد از هنر بر خرد بسته چيز
همه کردنيها چو آمد به جای
ز جای مهی برتر آورد پای
به فر کيانی يکی تخت ساخت
چه مايه بدو گوهر اندر نشاخت
که چون خواستی ديو برداشتی
ز هامون به گردون برافراشتی
چو خورشيد تابان ميان هوا
نشسته برو شاه فرمانروا
جهان انجمن شد بر آن تخت او
شگفتی فرومانده از بخت او
به جمشيد بر گوهر افشاندند
مران روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز فرودين
برآسوده از رنج روی زمين
بزرگان به شادی بياراستند
می و جام و رامشگران خواستند
چنين جشن فرخ ازان روزگار
به ما ماند ازان خسروان يادگار
چنين سال سيصد همی رفت کار
نديدند مرگ اندران روزگار
ز رنج و ز بدشان نبد آگهی
ميان بسته ديوان بسان رهی
به فرمان مردم نهاده دو گوش
ز رامش جهان پر ز آوای نوش
چنين تا بر آمد برين روزگار
نديدند جز خوبی از کردگار
جهان سربهسر گشت او را رهی
نشسته جهاندار با فرهی
يکايک به تخت مهی بنگريد
به گيتی جز از خويشتن را نديد
منی کرد آن شاه يزدان شناس
ز يزدان بپيچيد و شد ناسپاس
گرانمايگان را ز لشگر بخواند
چه مايه سخن پيش ايشان براند
چنين گفت با سالخورده مهان
که جز خويشتن را ندانم جهان
هنر در جهان از من آمد پديد
چو من نامور تخت شاهی نديد
جهان را به خوبی من آراستم
چنانست گيتی کجا خواستم
خور و خواب و آرامتان از منست
همان کوشش و کامتان از منست
بزرگی و ديهيم شاهی مراست
که گويد که جز من کسی پادشاست
همه موبدان سرفگنده نگون
چرا کس نيارست گفتن نه چون
چو اين گفته شد فر يزدان از وی
بگشت و جهان شد پر از گفتوگوی
منی چون بپيوست با کردگار
شکست اندر آورد و برگشت کار
چه گفت آن سخنگوی با فر و هوش
چو خسرو شوی بندگی را بکوش
به يزدان هر آنکس که شد ناسپاس
به دلش اندر آيد ز هر سو هراس
به جمشيد بر تيرهگون گشت روز
همی کاست آن فر گيتیفروز
يکی مرد بود اندر آن روزگار
ز دشت سواران نيزه گذار
گرانمايه هم شاه و هم نيک مرد
ز ترس جهاندار با باد سرد
که مرداس نام گرانمايه بود
به داد و دهش برترين پايه بود
مراو را ز دوشيدنی چارپای
ز هر يک هزار آمدندی به جای
همان گاو دوشابه فرمانبری
همان تازی اسب گزيده مری
بز و ميش بد شيرور همچنين
به دوشيزگان داده بد پاکدين
به شير آن کسی را که بودی نياز
بدان خواسته دست بردی فراز
پسر بد مراين پاکدل را يکی
کش از مهر بهره نبود اندکی
جهانجوی را نام ضحاک بود
دلير و سبکسار و ناپاک بود
کجا بيور اسپش همی خواندند
چنين نام بر پهلوی راندند
کجا بيور از پهلوانی شمار
بود بر زبان دری دههزار
ز اسپان تازی به زرين ستام
ورا بود بيور که بردند نام
شب و روز بودی دو بهره به زين
ز روی بزرگی نه از روی کين
چنان بد که ابليس روزی پگاه
بيامد بسان يکی نيکخواه
دل مهتر از راه نيکی ببرد
جوان گوش گفتار او را سپرد
بدو گفت پيمانت خواهم نخست
پس آنگه سخن برگشايم درست
جوان نيکدل گشت فرمانش کرد
چنان چون بفرمود سوگند خورد
که راز تو با کس نگويم ز بن
ز تو بشنوم هر چه گويی سخن
بدو گفت جز تو کسی کدخدای
چه بايد همی با تو اندر سرای
چه بايد پدرکش پسر چون تو بود
يکی پندت را من بيايد شنود
زمانه برين خواجهی سالخورد
همی دير ماند تو اندر نورد
بگير اين سر مايهور جاه او
ترا زيبد اندر جهان گاه او
برين گفتهی من چو داری وفا
جهاندار باشی يکی پادشا
چو ضحاک بشنيد انديشه کرد
ز خون پدر شد دلش پر ز درد
به ابليس گفت اين سزاوار نيست
دگرگوی کين از در کار نيست
بدوگفت گر بگذری زين سخن
بتابی ز سوگند و پيمان من
بماند به گردنت سوگند و بند
شوی خوار و ماند پدرت ارجمند
سر مرد تازی به دام آوريد
چنان شد که فرمان او برگزيد
بپرسيد کين چاره با من بگوی
نتابم ز رای تو من هيچ روی
بدو گفت من چاره سازم ترا
به خورشيد سر برفرازم ترا
مر آن پادشا را در اندر سرای
يکی بوستان بود بس دلگشای
گرانمايه شبگير برخاستی
ز بهر پرستش بياراستی
سر و تن بشستی نهفته به باغ
پرستنده با او ببردی چراغ
بياورد وارونه ابليس بند
يکی ژرف چاهی به ره بر بکند
پس ابليس وارونه آن ژرف چاه
به خاشاک پوشيد و بسترد راه
سر تازيان مهتر نامجوی
شب آمد سوی باغ بنهاد روی
به چاه اندر افتاد و بشکست پست
شد آن نيکدل مرد يزدانپرست
به هر نيک و بد شاه آزاد مرد
به فرزند بر نازده باد سرد
همی پروريدش به ناز و به رنج
بدو بود شاد و بدو داد گنج
چنان بدگهر شوخ فرزند او
بگشت از ره داد و پيوند او
به خون پدر گشت همداستان
ز دانا شنيدم من اين داستان
که فرزند بد گر شود نره شير
به خون پدر هم نباشد دلير
مگر در نهانش سخن ديگرست
پژوهنده را راز با مادرست
فرومايه ضحاک بيدادگر
بدين چاره بگرفت جای پدر
به سر برنهاد افسر تازيان
بريشان ببخشيد سود و زيان
چو ابليس پيوسته ديد آن سخن
يکی بند بد را نو افگند بن
بدو گفت گر سوی من تافتی
ز گيتی همه کام دل يافتی
اگر همچنين نيز پيمان کنی
نپيچی ز گفتار و فرمان کنی
جهان سربهسر پادشاهی تراست
دد و مردم و مرغ و ماهی تراست
چو اين کرده شد ساز ديگر گرفت
يکی چاره کرد از شگفتی شگفت
جوانی برآراست از خويشتن
سخنگوی و بينادل و رايزن
هميدون به ضحاک بنهاد روی
نبودش به جز آفرين گفت و گوی
بدو گفت اگر شاه را در خورم
يکی نامور پاک خواليگرم
چو بشنيد ضحاک بنواختش
ز بهر خورش جايگه ساختش
کليد خورش خانهی پادشا
بدو داد دستور فرمانروا
فراوان نبود آن زمان پرورش
که کمتر بد از خوردنيها خورش
ز هر گوشت از مرغ و از چارپای
خورشگر بياورد يک يک به جای
به خويش بپرورد برسان شير
بدان تا کند پادشا را دلير
سخن هر چه گويدش فرمان کند
به فرمان او دل گروگان کند
خورش زردهی خايه دادش نخست
بدان داشتش يک زمان تندرست
بخورد و برو آفرين کرد سخت
مزه يافت خواندش ورا نيکبخت
چنين گفت ابليس نيرنگساز
که شادان زی ای شاه گردنفراز
که فردات ازان گونه سازم خورش
کزو باشدت سربهسر پرورش
برفت و همه شب سگالش گرفت
که فردا ز خوردن چه سازد شگفت
خورشها ز کبک و تذرو سپيد
بسازيد و آمد دلی پراميد
شه تازيان چون به نان دست برد
سر کم خرد مهر او را سپرد
سيم روز خوان را به مرغ و بره
بياراستش گونه گون يکسره
به روز چهارم چو بنهاد خوان
خورش ساخت از پشت گاو جوان
بدو اندرون زعفران و گلاب
همان سالخورده می و مشک ناب
چو ضحاک دست اندر آورد و خورد
شگفت آمدش زان هشيوار مرد
بدو گفت بنگر که از آرزوی
چه خواهی بگو با من ای نيکخوی
خورشگر بدو گفت کای پادشا
هميشه بزی شاد و فرمانروا
مرا دل سراسر پر از مهر تست
همه توشهی جانم از چهرتست
يکی حاجتستم به نزديک شاه
و گرچه مرا نيست اين پايگاه
که فرمان دهد تا سر کتف اوی
ببوسم بدو بر نهم چشم و روی
چو ضحاک بشنيد گفتار اوی
نهانی ندانست بازار اوی
بدو گفت دارم من اين کام تو
بلندی بگيرد ازين نام تو
بفرمود تا ديو چون جفت او
همی بوسه داد از بر سفت او
ببوسيد و شد بر زمين ناپديد
کس اندر جهان اين شگفتی نديد
دو مار سيه از دو کتفش برست
عمی گشت و از هر سويی چاره جست
سرانجام ببريد هر دو ز کفت
سزد گر بمانی بدين در شگفت
چو شاخ درخت آن دو مار سياه
برآمد دگر باره از کتف شاه
پزشکان فرزانه گرد آمدند
همه يکبهيک داستانها زدند
ز هر گونه نيرنگها ساختند
مر آن درد را چاره نشناختند
بسان پزشکی پس ابليس تفت
به فرزانگی نزد ضحاک رفت
بدو گفت کين بودنی کار بود
بمان تا چه گردد نبايد درود
خورش ساز و آرامشان ده به خورد
نبايد جزين چارهای نيز کرد
به جز مغز مردم مدهشان خورش
مگر خود بميرند ازين پرورش
نگر تا که ابليس ازين گفتوگوی
چهکردوچه خواست اندرين جستجوی
مگر تا يکی چاره سازد نهان
که پردخته گردد ز مردم جهان
از آن پس برآمد ز ايران خروش
پديد آمد از هر سويی جنگ و جوش
سيه گشت رخشنده روز سپيد
گسستند پيوند از جمشيد
برو تيره شد فرهی ايزدی
به کژی گراييد و نابخردی
پديد آمد از هر سويی خسروی
يکی نامجويی ز هر پهلوی
سپه کرده و جنگ را ساخته
دل از مهر جمشيد پرداخته
يکايک ز ايران برآمد سپاه
سوی تازيان برگفتند راه
شنودند کانجا يکی مهترست
پر از هول شاه اژدها پيکرست
سواران ايران همه شاهجوی
نهادند يکسر به ضحاک روی
به شاهی برو آفرين خواندند
ورا شاه ايران زمين خواندند
کی اژدهافش بيامد چو باد
به ايران زمين تاج بر سر نهاد
از ايران و از تازيان لشکری
گزين کرد گرد از همه کشوری
سوی تخت جمشيد بنهاد روی
چو انگشتری کرد گيتی بروی
چو جمشيد را بخت شد کندرو
به تنگ اندر آمد جهاندار نو
برفت و بدو داد تخت و کلاه
بزرگی و ديهيم و گنج و سپاه
چو صدسالش اندر جهان کس نديد
برو نام شاهی و او ناپديد
صدم سال روزی به دريای چين
پديد آمد آن شاه ناپاک دين
نهان گشته بود از بد اژدها
نيامد به فرجام هم زو رها
چو ضحاکش آورد ناگه به چنگ
يکايک ندادش زمانی درنگ
به ارش سراسر به دو نيم کرد
جهان را ازو پاک بیبيم کرد
شد آن تخت شاهی و آن دستگاه
زمانه ربودش چو بيجاده کاه
ازو بيش بر تخت شاهی که بود
بران رنج بردن چه آمدش سود
گذشته برو ساليان هفتصد
پديد آوريده همه نيک و بد
چه بايد همه زندگانی دراز
چو گيتی نخواهد گشادنت راز
همی پروراندت با شهد و نوش
جز آواز نرمت نيايد به گوش
يکايک چو گيتی که گسترد مهر
نخواهد نمودن به بد نيز چهر
بدو شاد باشی و نازی بدوی
همان راز دل را گشايی بدوی
يکی نغز بازی برون آورد
به دلت اندرون درد و خون آورد
دلم سير شد زين سرای سپنج
خدايا مرا زود برهان ز رنج
چو ضحاک شد بر جهان شهريار
برو ساليان انجمن شد هزار
سراسر زمانه بدو گشت باز
برآمد برين روزگار دراز
نهان گشت کردار فرزانگان
پراگنده شد کام ديوانگان
هنر خوار شد جادويی ارجمند
نهان راستی آشکارا گزند
شده بر بدی دست ديوان دراز
به نيکی نرفتی سخن جز به راز
دو پاکيزه از خانهی جمشيد
برون آوريدند لرزان چو بيد
که جمشيد را هر دو دختر بدند
سر بانوان را چو افسر بدند
ز پوشيدهرويان يکی شهرناز
دگر پاکدامن به نام ارنواز
به ايوان ضحاک بردندشان
بران اژدهافشن سپردندشان
بپروردشان از ره جادويی
بياموختشان کژی و بدخويی
ندانست جز کژی آموختن
جز از کشتن و غارت و سوختن
چنان بد که هر شب دو مرد جوان
چه کهتر چه از تخمهی پهلوان
خورشگر ببردی به ايوان شاه
همی ساختی راه درمان شاه
بکشتی و مغزش بپرداختی
مران اژدها را خورش ساختی
دو پاکيزه از گوهر پادشا
دو مرد گرانمايه و پارسا
يکی نام ارمايل پاکدين
دگر نام گرمايل پيشبين
چنان بد که بودند روزی به هم
سخن رفت هر گونه از بيش و کم
ز بيدادگر شاه و ز لشکرش
وزان رسمهای بد اندر خورش
يکی گفت ما را به خواليگری
ببايد بر شاه رفت آوری
وزان پس يکی چارهای ساختن
ز هر گونه انديشه انداختن
مگر زين دو تن را که ريزند خون
يکی را توان آوريدن برون
برفتند و خواليگری ساختند
خورشها و اندازه بشناختند
خورش خانهی پادشاه جهان
گرفت آن دو بيدار دل در نهان
چو آمد به هنگام خون ريختن
به شيرين روان اندر آويختن
ازان روز بانان مردمکشان
گرفته دو مرد جوان راکشان
زنان پيش خواليگران تاختند
ز بالا به روی اندر انداختند
پر از درد خواليگران را جگر
پر از خون دو ديده پر از کينه سر
همی بنگريد اين بدان آن بدين
ز کردار بيداد شاه زمين
از آن دو يکی را بپرداختند
جزين چارهای نيز نشناختند
برون کرد مغز سر گوسفند
بياميخت با مغز آن ارجمند
يکی را به جان داد زنهار و گفت
نگر تا بياری سر اندر نهفت
نگر تا نباشی به آباد شهر
ترا از جهان دشت و کوهست بهر
به جای سرش زان سری بیبها
خورش ساختند از پی اژدها
ازين گونه هر ماهيان سیجوان
ازيشان همی يافتندی روان
چو گرد آمدی مرد ازيشان دويست
بران سان که نشناختندی که کيست
خورشگر بديشان بزی چند و ميش
سپردی و صحرا نهادند پيش
کنون کرد از آن تخمه داد نژاد
که ز آباد نايد به دل برش ياد
پس آيين ضحاک وارونه خوی
چنان بد که چون میبدش آرزوی
ز مردان جنگی يکی خواستی
به کشتی چو با ديو برخاستی
کجا نامور دختری خوبروی
به پرده درون بود بیگفتگوی
پرستنده کرديش بر پيش خويش
نه بر رسم دين و نه بر رسم کيش
چو از روزگارش چهل سال ماند
نگر تا بسر برش يزدان چه راند
در ايوان شاهی شبی دير ياز
به خواب اندرون بود با ارنواز
چنان ديد کز کاخ شاهنشهان
سه جنگی پديد آمدی ناگهان
دو مهتر يکی کهتر اندر ميان
به بالای سرو و به فر کيان
کمر بستن و رفتن شاهوار
بچنگ اندرون گرزهی گاوسار
ز بالا به روی اندر انداختند
پر از درد خواليگران را جگر
پر از خون دو ديده پر از کينه سر
همی بنگريد اين بدان آن بدين
ز کردار بيداد شاه زمين
از آن دو يکی را بپرداختند
جزين چارهای نيز نشناختند
برون کرد مغز سر گوسفند
بياميخت با مغز آن ارجمند
يکی را به جان داد زنهار و گفت
نگر تا بياری سر اندر نهفت
نگر تا نباشی به آباد شهر
ترا از جهان دشت و کوهست بهر
به جای سرش زان سری بیبها
خورش ساختند از پی اژدها
ازين گونه هر ماهيان سیجوان
ازيشان همی يافتندی روان
چو گرد آمدی مرد ازيشان دويست
بران سان که نشناختندی که کيست
خورشگر بديشان بزی چند و ميش
سپردی و صحرا نهادند پيش
کنون کرد از آن تخمه داد نژاد
که ز آباد نايد به دل برش ياد
پس آيين ضحاک وارونه خوی
چنان بد که چون میبدش آرزوی
ز مردان جنگی يکی خواستی
به کشتی چو با ديو برخاستی
کجا نامور دختری خوبروی
به پرده درون بود بیگفتگوی
پرستنده کرديش بر پيش خويش
نه بر رسم دين و نه بر رسم کيش
چو از روزگارش چهل سال ماند
نگر تا بسر برش يزدان چه راند
در ايوان شاهی شبی دير ياز
به خواب اندرون بود با ارنواز
چنان ديد کز کاخ شاهنشهان
سه جنگی پديد آمدی ناگهان
دو مهتر يکی کهتر اندر ميان
به بالای سرو و به فر کيان
کمر بستن و رفتن شاهوار
بچنگ اندرون گرزهی گاوسار
گرفته دو مرد جوان راکشان
زنان پيش خواليگران تاختند
ز بالا به روی اندر انداختند
پر از درد خواليگران را جگر
پر از خون دو ديده پر از کينه سر
همی بنگريد اين بدان آن بدين
ز کردار بيداد شاه زمين
از آن دو يکی را بپرداختند
جزين چارهای نيز نشناختند
برون کرد مغز سر گوسفند
بياميخت با مغز آن ارجمند
يکی را به جان داد زنهار و گفت
نگر تا بياری سر اندر نهفت
نگر تا نباشی به آباد شهر
ترا از جهان دشت و کوهست بهر
به جای سرش زان سری بیبها
خورش ساختند از پی اژدها
ازين گونه هر ماهيان سیجوان
ازيشان همی يافتندی روان
چو گرد آمدی مرد ازيشان دويست
بران سان که نشناختندی که کيست
خورشگر بديشان بزی چند و ميش
سپردی و صحرا نهادند پيش
کنون کرد از آن تخمه داد نژاد
که ز آباد نايد به دل برش ياد
پس آيين ضحاک وارونه خوی
چنان بد که چون میبدش آرزوی
ز مردان جنگی يکی خواستی
به کشتی چو با ديو برخاستی
کجا نامور دختری خوبروی
به پرده درون بود بیگفتگوی
پرستنده کرديش بر پيش خويش
نه بر رسم دين و نه بر رسم کيش
چو از روزگارش چهل سال ماند
نگر تا بسر برش يزدان چه راند
در ايوان شاهی شبی دير ياز
به خواب اندرون بود با ارنواز
چنان ديد کز کاخ شاهنشهان
سه جنگی پديد آمدی ناگهان
دو مهتر يکی کهتر اندر ميان
به بالای سرو و به فر کيان
کمر بستن و رفتن شاهوار
بچنگ اندرون گرزهی گاوسار
زنان پيش خواليگران تاختند
ز بالا به روی اندر انداختند
پر از درد خواليگران را جگر
پر از خون دو ديده پر از کينه سر
همی بنگريد اين بدان آن بدين
ز کردار بيداد شاه زمين
از آن دو يکی را بپرداختند
جزين چارهای نيز نشناختند
برون کرد مغز سر گوسفند
بياميخت با مغز آن ارجمند
يکی را به جان داد زنهار و گفت
نگر تا بياری سر اندر نهفت
نگر تا نباشی به آباد شهر
ترا از جهان دشت و کوهست بهر
به جای سرش زان سری بیبها
خورش ساختند از پی اژدها
ازين گونه هر ماهيان سیجوان
ازيشان همی يافتندی روان
چو گرد آمدی مرد ازيشان دويست
بران سان که نشناختندی که کيست
خورشگر بديشان بزی چند و ميش
سپردی و صحرا نهادند پيش
کنون کرد از آن تخمه داد نژاد
که ز آباد نايد به دل برش ياد
پس آيين ضحاک وارونه خوی
چنان بد که چون میبدش آرزوی
ز مردان جنگی يکی خواستی
به کشتی چو با ديو برخاستی
کجا نامور دختری خوبروی
به پرده درون بود بیگفتگوی
پرستنده کرديش بر پيش خويش
نه بر رسم دين و نه بر رسم کيش
چو از روزگارش چهل سال ماند
نگر تا بسر برش يزدان چه راند
در ايوان شاهی شبی دير ياز
به خواب اندرون بود با ارنواز
چنان ديد کز کاخ شاهنشهان
سه جنگی پديد آمدی ناگهان
دو مهتر يکی کهتر اندر ميان
به بالای سرو و به فر کيان
کمر بستن و رفتن شاهوار
بچنگ اندرون گرزهی گاوسار
دمان پيش ضحاک رفتی به جنگ
نهادی به گردن برش پالهنگ
همی تاختی تا دماوند کوه
کشان و دوان از پس اندر گروه
بپيچيد ضحاک بيدادگر
بدريدش از هول گفتی جگر
يکی بانگ برزد بخواب اندرون
که لرزان شد آن خانهی صدستون
بجستند خورشيد رويان ز جای
از آن غلغل نامور کدخدای
چنين گفت ضحاک را ارنواز
که شاها چه بودت نگويی به راز
که خفته به آرام در خان خويش
برين سان بترسيدی از جان خويش
زمين هفت کشور به فرمان تست
دد و دام و مردم به پيمان تست
به خورشيد رويان جهاندار گفت
که چونين شگفتی بشايد نهفت
که گر از من اين داستان بشنويد
شودتان دل از جان من نااميد
به شاه گرانمايه گفت ارنواز
که بر ما ببايد گشادنت راز
توانيم کردن مگر چارهای
که بیچارهای نيست پتيارهای
سپهبد گشاد آن نهان از نهفت
همه خواب يک يک بديشان بگفت
چنين گفت با نامور ماهروی
که مگذار اين را ره چاره چوی
نگين زمانه سر تخت تست
جهان روشن از نامور بخت تست
تو داری جهان زير انگشتری
دد و مردم و مرغ و ديو و پری
ز هر کشوری گرد کن مهتران
از اخترشناسان و افسونگران
سخن سربه سر موبدان را بگوی
پژوهش کن و راستی بازجوی
نگه کن که هوش تو بر دست کيست
ز مردم شمار ار ز ديو و پريست
چو دانسته شد چاره ساز آن زمان
به خيره مترس از بد بدگمان
شه پر منش را خوش آمد سخن
که آن سرو سيمين برافگند بن
جهان از شب تيره چون پر زاغ
هم آنگه سر از کوه برزد چراغ
نهادی به گردن برش پالهنگ
همی تاختی تا دماوند کوه
کشان و دوان از پس اندر گروه
بپيچيد ضحاک بيدادگر
بدريدش از هول گفتی جگر
يکی بانگ برزد بخواب اندرون
که لرزان شد آن خانهی صدستون
بجستند خورشيد رويان ز جای
از آن غلغل نامور کدخدای
چنين گفت ضحاک را ارنواز
که شاها چه بودت نگويی به راز
که خفته به آرام در خان خويش
برين سان بترسيدی از جان خويش
زمين هفت کشور به فرمان تست
دد و دام و مردم به پيمان تست
به خورشيد رويان جهاندار گفت
که چونين شگفتی بشايد نهفت
که گر از من اين داستان بشنويد
شودتان دل از جان من نااميد
به شاه گرانمايه گفت ارنواز
که بر ما ببايد گشادنت راز
توانيم کردن مگر چارهای
که بیچارهای نيست پتيارهای
سپهبد گشاد آن نهان از نهفت
همه خواب يک يک بديشان بگفت
چنين گفت با نامور ماهروی
که مگذار اين را ره چاره چوی
نگين زمانه سر تخت تست
جهان روشن از نامور بخت تست
تو داری جهان زير انگشتری
دد و مردم و مرغ و ديو و پری
ز هر کشوری گرد کن مهتران
از اخترشناسان و افسونگران
سخن سربه سر موبدان را بگوی
پژوهش کن و راستی بازجوی
نگه کن که هوش تو بر دست کيست
ز مردم شمار ار ز ديو و پريست
چو دانسته شد چاره ساز آن زمان
به خيره مترس از بد بدگمان
شه پر منش را خوش آمد سخن
که آن سرو سيمين برافگند بن
جهان از شب تيره چون پر زاغ
هم آنگه سر از کوه برزد چراغ
تو گفتی که بر گنبد لاژورد
بگسترد خورشيد ياقوت زرد
سپهبد به هرجا که بد موبدی
سخن دان و بيداردل بخردی
ز کشور به نزديک خويش آوريد
بگفت آن جگر خسته خوابی که ديد
نهانی سخن کردشان آشکار
ز نيک و بد و گردش روزگار
که بر من زمانه کی آيد بسر
کرا باشد اين تاج و تخت و کمر
گر اين راز با من ببايد گشاد
و گر سر به خواری ببايد نهاد
لب موبدان خشک و رخساره تر
زبان پر ز گفتار با يکديگر
که گر بودنی باز گوييم راست
به جانست پيکار و جان بیبهاست
و گر نشنود بودنيها درست
ببايد هم اکنون ز جان دست شست
سه روز اندرين کار شد روزگار
سخن کس نيارست کرد آشکار
به روز چهارم برآشفت شاه
برآن موبدان نماينده راه
که گر زنده تان دار بايد بسود
و گر بودني ها ببايد نمود
همه موبدان سرفگنده نگون
پر از هول دل ديدگان پر ز خون
از آن نامداران بسيار هوش
يکی بود بينادل و تيزگوش
خردمند و بيدار و زيرک بنام
کزان موبدان او زدی پيش گام
دلش تنگتر گشت و ناباک شد
گشاده زبان پيش ضحاک شد
بدو گفت پردخته کن سر ز باد
که جز مرگ را کس ز مادر نزاد
جهاندار پيش از تو بسيار بود
که تخت مهی را سزاوار بود
فراوان غم و شادمانی شمرد
برفت و جهان ديگری را سپرد
اگر بارهی آهنينی به پای
سپهرت بسايد نمانی به جای
کسی را بود زين سپس تخت تو
به خاک اندر آرد سر و بخت تو
کجا نام او آفريدون بود
زمين را سپهری همايون بود
بگسترد خورشيد ياقوت زرد
سپهبد به هرجا که بد موبدی
سخن دان و بيداردل بخردی
ز کشور به نزديک خويش آوريد
بگفت آن جگر خسته خوابی که ديد
نهانی سخن کردشان آشکار
ز نيک و بد و گردش روزگار
که بر من زمانه کی آيد بسر
کرا باشد اين تاج و تخت و کمر
گر اين راز با من ببايد گشاد
و گر سر به خواری ببايد نهاد
لب موبدان خشک و رخساره تر
زبان پر ز گفتار با يکديگر
که گر بودنی باز گوييم راست
به جانست پيکار و جان بیبهاست
و گر نشنود بودنيها درست
ببايد هم اکنون ز جان دست شست
سه روز اندرين کار شد روزگار
سخن کس نيارست کرد آشکار
به روز چهارم برآشفت شاه
برآن موبدان نماينده راه
که گر زنده تان دار بايد بسود
و گر بودني ها ببايد نمود
همه موبدان سرفگنده نگون
پر از هول دل ديدگان پر ز خون
از آن نامداران بسيار هوش
يکی بود بينادل و تيزگوش
خردمند و بيدار و زيرک بنام
کزان موبدان او زدی پيش گام
دلش تنگتر گشت و ناباک شد
گشاده زبان پيش ضحاک شد
بدو گفت پردخته کن سر ز باد
که جز مرگ را کس ز مادر نزاد
جهاندار پيش از تو بسيار بود
که تخت مهی را سزاوار بود
فراوان غم و شادمانی شمرد
برفت و جهان ديگری را سپرد
اگر بارهی آهنينی به پای
سپهرت بسايد نمانی به جای
کسی را بود زين سپس تخت تو
به خاک اندر آرد سر و بخت تو
کجا نام او آفريدون بود
زمين را سپهری همايون بود
هنوز آن سپهبد ز مادر نزاد
نيامد گه پرسش و سرد باد
چو او زايد از مادر پرهنر
بسان درختی شود بارور
به مردی رسد برکشد سر به ماه
کمر جويد و تاج و تخت و کلاه
به بالا شود چون يکی سرو برز
به گردن برآرد ز پولاد گرز
زند بر سرت گرزهی گاوسار
بگيردت زار و ببنددت خوار
بدو گفت ضحاک ناپاک دين
چرا بنددم از منش چيست کين
دلاور بدو گفت گر بخردی
کسی بیبهانه نسازد بدی
برآيد به دست تو هوش پدرش
از آن درد گردد پر از کينه سرش
يکی گاو برمايه خواهد بدن
جهانجوی را دايه خواهد بدن
تبه گردد آن هم به دست تو بر
بدين کين کشد گرزهی گاوسر
چو بشنيد ضحاک بگشاد گوش
ز تخت اندر افتاد و زو رفت هوش
گرانمايه از پيش تخت بلند
بتابيد روی از نهيب گزند
چو آمد دل نامور بازجای
بتخت کيان اندر آورد پای
نشان فريدون بگرد جهان
همی باز جست آشکار و نهان
نه آرام بودش نه خواب و نه خورد
شده روز روشن برو لاژورد
برآمد برين روزگار دراز
کشيد اژدهافش به تنگی فراز
خجسته فريدون ز مادر بزاد
جهان را يکی ديگر آمد نهاد
بباليد برسان سرو سهی
همی تافت زو فر شاهنشهی
جهانجوی با فر جمشيد بد
به کردار تابنده خورشيد بود
جهان را چو باران به بايستگی
روان را چو دانش به شايستگی
بسر بر همی گشت گردان سپهر
شده رام با آفريدون به مهر
همان گاو کش نام بر مايه بود
ز گاوان ورا برترين پايه بود
نيامد گه پرسش و سرد باد
چو او زايد از مادر پرهنر
بسان درختی شود بارور
به مردی رسد برکشد سر به ماه
کمر جويد و تاج و تخت و کلاه
به بالا شود چون يکی سرو برز
به گردن برآرد ز پولاد گرز
زند بر سرت گرزهی گاوسار
بگيردت زار و ببنددت خوار
بدو گفت ضحاک ناپاک دين
چرا بنددم از منش چيست کين
دلاور بدو گفت گر بخردی
کسی بیبهانه نسازد بدی
برآيد به دست تو هوش پدرش
از آن درد گردد پر از کينه سرش
يکی گاو برمايه خواهد بدن
جهانجوی را دايه خواهد بدن
تبه گردد آن هم به دست تو بر
بدين کين کشد گرزهی گاوسر
چو بشنيد ضحاک بگشاد گوش
ز تخت اندر افتاد و زو رفت هوش
گرانمايه از پيش تخت بلند
بتابيد روی از نهيب گزند
چو آمد دل نامور بازجای
بتخت کيان اندر آورد پای
نشان فريدون بگرد جهان
همی باز جست آشکار و نهان
نه آرام بودش نه خواب و نه خورد
شده روز روشن برو لاژورد
برآمد برين روزگار دراز
کشيد اژدهافش به تنگی فراز
خجسته فريدون ز مادر بزاد
جهان را يکی ديگر آمد نهاد
بباليد برسان سرو سهی
همی تافت زو فر شاهنشهی
جهانجوی با فر جمشيد بد
به کردار تابنده خورشيد بود
جهان را چو باران به بايستگی
روان را چو دانش به شايستگی
بسر بر همی گشت گردان سپهر
شده رام با آفريدون به مهر
همان گاو کش نام بر مايه بود
ز گاوان ورا برترين پايه بود
ز مادر جدا شد چو طاووس نر
بهر موی بر تازه رنگی دگر
شده انجمن بر سرش بخردان
ستاره شناسان و هم موبدان
که کس در جهان گاو چونان نديد
نه از پيرسر کاردانان شنيد
زمين کرده ضحاک پر گفت و گوی
به گرد جهان هم بدين جست و جوی
فريدون که بودش پدر آبتين
شده تنگ بر آبتين بر زمين
گريزان و از خويشتن گشته سير
برآويخت ناگاه بر کام شير
از آن روزبانان ناپاک مرد
تنی چند روزی بدو باز خورد
گرفتند و بردند بسته چو يوز
برو بر سر آورد ضحاک روز
خردمند مام فريدون چو ديد
که بر جفت او بر چنان بد رسيد
فرانک بدش نام و فرخنده بود
به مهر فريدون دل آگنده بود
پر از داغ دل خسته ی روزگار
همی رفت پويان بدان مرغزار
کجا نامور گاو برمايه بود
که بايسته بر تنش پيرايه بود
به پيش نگهبان آن مرغزار
خروشيد و باريد خون بر کنار
بدو گفت کاين کودک شيرخوار
ز من روزگاری بزنهار دار
پدروارش از مادر اندر پذير
وزين گاو نغزش بپرور به شير
و گر باره خواهی روانم تراست
گروگان کنم جان بدان کت هواست
پرستندهی بيشه و گاو نغز
چنين داد پاسخ بدان پاک مغز
که چون بنده در پيش فرزند تو
بباشم پرستنده ی پند تو
سه سالش همی داد زان گاو شير
هشيوار بيدار زنهارگير
نشد سير ضحاک از آن جست جوی
شد از گاو گيتی پر از گفتگوی
دوان مادر آمد سوی مرغزار
چنين گفت با مرد زنهاردار
بهر موی بر تازه رنگی دگر
شده انجمن بر سرش بخردان
ستاره شناسان و هم موبدان
که کس در جهان گاو چونان نديد
نه از پيرسر کاردانان شنيد
زمين کرده ضحاک پر گفت و گوی
به گرد جهان هم بدين جست و جوی
فريدون که بودش پدر آبتين
شده تنگ بر آبتين بر زمين
گريزان و از خويشتن گشته سير
برآويخت ناگاه بر کام شير
از آن روزبانان ناپاک مرد
تنی چند روزی بدو باز خورد
گرفتند و بردند بسته چو يوز
برو بر سر آورد ضحاک روز
خردمند مام فريدون چو ديد
که بر جفت او بر چنان بد رسيد
فرانک بدش نام و فرخنده بود
به مهر فريدون دل آگنده بود
پر از داغ دل خسته ی روزگار
همی رفت پويان بدان مرغزار
کجا نامور گاو برمايه بود
که بايسته بر تنش پيرايه بود
به پيش نگهبان آن مرغزار
خروشيد و باريد خون بر کنار
بدو گفت کاين کودک شيرخوار
ز من روزگاری بزنهار دار
پدروارش از مادر اندر پذير
وزين گاو نغزش بپرور به شير
و گر باره خواهی روانم تراست
گروگان کنم جان بدان کت هواست
پرستندهی بيشه و گاو نغز
چنين داد پاسخ بدان پاک مغز
که چون بنده در پيش فرزند تو
بباشم پرستنده ی پند تو
سه سالش همی داد زان گاو شير
هشيوار بيدار زنهارگير
نشد سير ضحاک از آن جست جوی
شد از گاو گيتی پر از گفتگوی
دوان مادر آمد سوی مرغزار
چنين گفت با مرد زنهاردار