شهر تاریخی سیروان

[Nicol]

شهر تاریخی سیروان


شهر ساساني سيروان با سابقه درخشان تمدن و تاریخ، یکی از غنی ترین شهرهاي باستانی کشور است كه در موقعیت جغرافیایی: n: 33 34 403 و e: 046 43 229 با 951 متر ارتفاع از سطح دريا در 55 كيلومتري شمال شرقی استان ایلام و 35 كيلومتري شرق شهرستان شهرستان شیروان چرداول قرار دارد.


خرابه های سیروان یکی کاملترین بازمانده های معماری یک شهر ساسانی به شمار می آیند که مرکز ایالت ماسبذان بوده است. دیوار منازل این شهر عموماً عظیم و از سنگ و گچ نيم كوب ساخته شده اند.


در میان خرابه های شهر سیروان بازمانده بنائی عظیم موسوم به قصر انوشیروان وجود دارد. در قسمتی ازاین بنا راهرو بسیار تنگی به یک اتاق گنبدی، مانند زیرزمینی به دخمه یا قبر انوشیروان معروف منتهی می شود که یک نفر به سختی می تواند به درون آن راه یابد.

اهالی محل می گویند "جنازه انوشیروان در میان گنجهای فراوان در آنجا مدفون است و یک لوح طلسمی با خطوط ناشناخته در مدخل قبر قراردارد که هرکس از آن بگذرد بدون تردید هلاک می شود ."


این شهر بر سر راه باستانی هگمتانه - شوش واقع شده بود . به جای جای نقاط واقع در دره سیروان محل آثار باستانی و تپه های تاریخی و قلاع نظامی است. از جمله پایین تر از شهر سرابکلان تپه معروف "توبره‌ریز "وجود دارد که دارای آثار معماري‌ست.

 

[Nicol]

شهر تاریخی سیروان(شیروان)در حوزه شمالی استان ایلام و شمال شرقی شهر ایلام در دامنه های اطراف و لایه های زیرین سراب کلان واقع در شهرستان شیروان چرداول به صورت نیمه مدفون با بقایای آثار معماری ارزشمند قرار دارد .این شهر از جمله مراکز زیست محیطی باستانی است که در دوره های میانکوهی زاگرس واقع شده است.

وجود آب فراوان و چشمه های جوشان و رودخانه خروشان در این شهر یاد آور همزادی توأم آب و آبادی در ایران و تلفیق معماری خاص و با شکوه با آب-مظهر پاکی و زایش و زندگی –است آنگونه که در فیروز آباد فارس و طاق بستان کرمانشاه و تخت سلیمان در آذربایجان غربی نیز دیده می شود سنت استفاده از سنگ و ملات، ساروج و گچ طبیعی یاد آور شیوه های معماری قلعه دختر فارس و شهر تاریخی سیمره در دره شهر است.این امر به قول دمرگان باستان شناس فرانسوی مبنایی بر ساسانی بودن این شهر است.سنتی که تا سده های سوم و چهارم قرون اولیه اسلامی در دره های میانکوهی زاگرس حفظ شده است.


این شهر در دوران شکوه و عظمت خود مرکز ایالت ماسبذان از شهرهای مهم و آباد ایران در دوره ساسانی بوده و وجود پلهای و راه ها و محوطه ها و قلاع و سکونت گاههای باستانی در این محوطه گویای اهمیت این شهر است .مهمترین قلعه آثار این مجموعه سنگی مشرف بر شیروان "مله گه ون" است.



سیروان از دیدگاه سیاحان جغرافی نویسان اسلامی و باستانشناسان


مولف کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی می نویسد:در باختر لر کوچک در مرز باختری دو ولایت ماسبذان و مهرجان قذق قرار دارد که مهمترین آنها سیروان و سیمره بوده و هنوز خرابه های آن دو شهر باقی است.

راولینسون می نویسد:خرابه های سیروان (شیروان)کاملترین بازمانده یک شهر ساسانی به شمار می آید دیوار منازل عموماً عظیم و از سنگ و ملاط آهکی فوق العاده محکم که از کوه های مجاورآورده شده ساخته شده است.تمام منازل زیر زمینی دارند که آن هم شامل اطاق های هلالی مانند است در میان خرابه های سیروان بازمانده بنای عظیم موسوم به قصر انوشیروان مشاهده می شود.

بلاذری در فتوح البلدان گوید:ابو موسی .... خود به ماسبذان شد.اهل آن با وی جنگی نکردند .اهل شیروان نیز به همان شروط صلح دینور صلح خواستند و جزیه و خراج بپرداختند.در مورد این شهر آمده است ((آبادی و خرابه های این شهر از گچ و سنگ . متعلق به دوره ساسانیان و عیناً نظیر دره شهر است .شیروان شهری عجیب و حالیه خرابه هایی از آن به جای مانده است.

از جمله کسانی که در مورد شیروان اظهار نظر کرده اند می توان از مقدسی،ابن خردادبه،ابن فقیه،ابو دلف مسعر،یاقوت،اصطخری،ابن واضح . ابن الاثیر نام برد.

مقدسی شیروان را شهر معتبر معرفی کرده است.

ابن خردادبه می نویسد:پایتخت ماسبذان شهر شیروان بوده است.

ابن فقیه: گوید:قباد پادشاه ساسانی حکما و اطبا به این شهر آورد.

مولف حدود العالم شیروان را شهری آباد و خرم معرفی کرده است.

به نوشته ابن حوقل:
سیروان شهری است کوچک که بناهای آن مانند شهرهای موصل و تکریت با سنگ و گچ ساخته شده است.

دومورگان گوید: من فکر می کنم در تپه و تل شیروان و ... خرابه های شهری از عهد ساسانیان را باز یافته ام وی علت اولیه تاسیس شهر شیروان را چشمه پر آبی دانسته که در این محل جاری است و در اطراف این چشمه است که اولین بناها بر پا شده اند و اکنون این چشمه به نام سراب کلان موسوم است.لازم به یاد آوری است که دومورگان در فاصله سالهای 1893-1896 میلادی دره شهر و شیروان را بررسی کرده است.

شیروان در سال 21 هجری به تصرف لشکریان ابو موسی در می آید.شرح این رویداد در کتاب کامل ابن الاثیر ثبت شده است.

 

[Nicol]

معماری و شهرسازی سیروان​

بر اساس گزارش ها و آثار مکتوب از جغرافیای نویسان اسلامی و خاورشناسان،سیروان شهری مهم و معتبر بود و در عصر ساسانیان رونق بیشتری داشت و موقعیت خود را تقریباً تا قرن چهارم هجری حفظ نموده.بعد از حکومت آل بویه به دلیل انتقال مراکز حومتی از غرب ایران((بغداد،تیسفون،همدان)) به نواحی شرق ایران اطلاعاتی در مورد سیروان و دیگر نواحی حاشیه غربی زاگرس در آثار مورخان دیده نمی شود.شاید این انتقال پایتخت ها موجب شد تا اینکه حدود 1000 سال سکونت تاریخی در نواحی غرب ایران خصوصاًدر محدوده شهرهای باستانی سیروان و سیمره داشته باشیم.

امروزه در سکونت ویرانه های این شهر می توان کیفیت شهر سازی و ذوق معماری عصر ساسانی را مشاهده کرد.هر چند این محوطه باستانی مورد بررسی علمی قرار نگرفته و کاوش های باستانشناسی در آنجا صورت نپذیرفته است.روستای فعلی سرابکلان بر روی بناهای متعدد و مختلف باقی مانده از این شهر تاریخی ساخته شده است که به بررسی مشخصات برخی از این بناها اشاره می شود.در وسط روستا مجموعه اطاق های به هم پیوسته ای به صورت یک تل بزرگ دیده می شود که بر فراز آن پی اطاق های منظم مربع شکل طبقات بالایی ساختمان مشخص و معلوم است.اما طبقه یا طبقات پایین که به عنوان انبار و کاهدان مورد استفاده اهالی قرار می گرفت،هنوز سالم و پابرجا باقی مانده است.این مجموعه که حدود 15*1 متر آن به جا مانده به صورت تعدادی اطاق تو در تو با طاق های قوسی و نیز مصالح سنگ رودخانه ای و ملاط گچ در وسط این روستا خود نمایی می کند.

یکی از معمرین محل می گفت در سال 1310 بیشتر ساختمان های دو طبقه که دارای زیر زمینی بودند سالم بوده و با استفاده از حدود 20 پله ارتباط با طبقات پایین و زیر زمین ها امکان پذیر بود ولی امروزه بر اثر فرسایش 12 کف،فضای اطاق ها مملو از آوار بناهای تخریب شده و سنگ و کلوخ است .در این محوطه اطاق ها از چهار جهت دارای در خروجی است .

 

[Nicol]

مقایسه معماری سیروان با بناهای ساسانی


سبک معماری بناهای سیروان با برخی آثار از جمله شهر باستانی سیمره(دره شهر)و قلعه های موجود در پشته های کبیر کوه از جمله قلعه شیخ مکان و بهرام چوبین و نیز پل چم آب برده و نزدیکی دره شهر قابل مقایسه است.وقتی ساختمانهای باقی مانده از سیمره را اب بناهای سیروان مقایسه کنیم می بییم که سبک بنا،نوع طاق و نوع مصالح آنها تقریباً یکی است.تمامی بناهای دره شهر (سیمره باستان) از قلوه سنگ ساییده شده ساخته شده است .سیمره شهری با قصرها،کاروانسراها و خانه های مختلف است که خیلی از آنها هنوز بر پا هستند.اکثر کوچه های و خیابانهای ابن شهر باستانی منظم مساحی و طرح ریزی شده اند.دومورگان در مورد بناهای سیمره می نوسید:
((خانه ها معمولاً مرکب می شوند از یک طبقه هم سطح زمین،طاق دار که با گچ اندود شده اند....))

قلوه سنگ بکار رفته در بناهای سیمره از کناره های رود سیمره و قلوه سنگ هایی که در ساختمان شهر شیروان مورد استفاده قرار گرفته از کناره های رود شیروان آورده اند.

بیشتر گچ مورد استفاده در شهرهای شیروان و سیمره از کوه ها و تپه های اطراف که اکثراً سازنده های آنها گچی است آورده شده است.

سقف های بناهای هر دو شهر یاد شده از قلوه سنگ و ملاط گچ به صورت گنبدی در آمده و یا با طاق های هلالی ساخته شده.

سیف اله کامبخش فرد در مقاله خود تحت عنوان ((دره شهر)) در کتاب شهر های ایران می نویسد:در حال حاضر نشانه هایی از قوس ها و انحناهای طاق در این ویرانه ها به چشم می خورد و نیز سایه روشن هایی از عوارض خیابان بندی و کوچه ها و سیستم شبکه ارتباط شهری در این بافت مشهود است.....

در خیلی موارد اطاق های جناغی حاکی از تغییراتی در شکل معماری از ساسانی به اسلامی است ولی این دگرگونی ها و سبک جدید در دره شهر عارضه ای است که دو مکتب راکه به دنبال هم استمرار می یابد در کنار هم با علت های تغییر نشان می دهد.این وضعیت و سبک در معماری شیروان نیز ملاحضه می شود.


بر سر راه شیروان به سمت غرب در محا گردنه مله گون که مشرف به شهر شیروان به سمت غرب در محل گردنه مله گون که مشرف به شهر شیروان است یک بنای سنگی دیده می شود،که احتمالاً به عنوان یک محل دیده بانی و حفاظتی را در ارتفاعات دامنه کبیر کوه در جنوب شهر دره شهر هم ملاحضه می کنیم که همان کاربرد حفاظتی و نگهبانی از شهر دره شهر را داشته است.
با توجه به موارد مطرح شده می توان نتیجه گرفت که :
1-سیروان از جمله شهرهای باستانی است که هم عصر با شهر سیمره بوده و سبک معماری این دو شهر تقریباً یکی است و قابل مقایسه اند.
2-برابر اظهار نظرجغرافی نویسان اسلامی،مورخان،سیاحان، و باستان شناسان شیروان در دوره ساسانی قرون اولیه اسلامی شهری مهم و از جمله مراکز تمرکز جمعیت بوده است.
3-به دلیل شرایط مساعد طبیعی و اقلیمی،منابع آب و زمین های حاصلخیز این شهر موقعیت مناسبی برای زندگی اجتماعی داشته و همین شرایط موجب شده تا در عصر ساسانی و قرون اولیه اسلامی تا قرن پنجم از مراکز تمدن محسوب شود.
معماری این شهر با شهر باستانی سیمره از نظر سبک معماری ،طاق های هلالی ،نوع مصالح قابل مقایسه است

 

[Nicol]

شهر تاريخي "سيروان" ايلام كاملترين بازمانده از نسل ساسانيان


شهري يا در واقع مخروبه‌هاي شهر زيبا به نام "سيروان" كه كاملترين بازمانده از نسل ساسانيان است و امروز تنها بخشهاي ناچيزي از آن به يادگار مانده است.

شهر تاريخي سيروان در ‪ ۱۵۰‬كيلومتري شمال شرقي ايلام در شهرستان شيروان چرداول قرار دارد.

نوع مصالح به كار رفته و سبك معماري اين شهر مربوط به دوران ساسانيان است و بناهاي آن بيشتر از قلوه سنگ و گچ است.

خانه‌هاي دو طبقه با طاقهاي هلالي و همان خشونت معماري دوره ساسانيان در جاي جاي اين شهر تكرار شده است.

متاسفانه اقليم و شرايط جغرافيايي ناشي از كوهستاني بودن منطقه باعث تخريب بخشهاي زيادي از اين شهر تاريخي شده است.

كوهستاني بودن منطقه و اقليم منطقه در گذشته بر سبك معماري اين شهر تاثير گذاشته اما خشن بودن فضاي اين شهر در برابر شرايط آب و هوايي راهي جز فرو ريختن نگذاشته است.

ديوار منازل اين شهر بيشتر از سنگ و ملات آهكي فوق‌العاده محكم كوه‌هاي مجاور ساخته شده و تمام منازل اين شهر داراي زيرزمين بوده است.

در ميان اين شهر تاريخي بنايي به‌نام "قصر انوشيروان" مشاهده مي‌شود كه جزو زيباترين منازل آن دوران به شمار مي‌رفته است.

رييس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري ايلام در خصوص اين اثر مي‌گويد: اين شهر يكي از يادگارهاي دوران ساسانيان بوده كه داراي اهميت تاريخي فراواني است.

"فريدون محمدي" افزود: با توجه به اهميت اين شهر تاريخي اكنون كار نقشه برداري از اين شهر تاريخي "سيروان" آغاز شده است.

وي ادامه داد: كار نقشه برداري شهر تاريخي سيروان از آثار مربوط به دوره ساساني در استان ايلام با هدف بررسي وضعيت حريم اين شهر انجام مي‌شود.

به گفته وي: كار نقشه برداري كامل اين شهر تاريخي در زميني به گستره ‪ ۳۰‬هكتار با اعتباري بالغ بر يكصد ميليون ريال از محل اعتبارات استاني در حال انجام است.

او افزود: علاوه بر كار نقشه برداري، قصد گمانه زني و تعيين عرصه و حريم شهر تاريخي با توجه به مشكلات اين شهر از لحاظ تملك و نيز ساخت و سازهاي غيرمجاز توسط روستاييان در محدوده اين شهر تاريخي بررسي مي‌شود.

محمدي با اشاره به چشم انداز زيباي اطراف شهر تاريخي گفت: با تعيين عرصه و حريم، ساماندهي شهر جهت ورود گردشگر داخلي و خارجي امري ضروري است.

وي همچنين ساماندهي مسيل رودخانه سرابكلان را جزو اقدامهاي سازمان عنوان كرد و گفت: با انجام اين پروژه علاوه بر جلوگيري از تخريب بيشتر آثار حاشيه رودخانه، آب منطقه از آلودگي‌هاي حيواني پاك مي‌شود.

 

[Nicol]

 

[Nicol]

روستای ساخته شده روی شهر تاریخی سیروان، جابجا می شود​

***اداره كل میراث فرهنگی و گردشگری استان ایلام با همكاری استانداری این منطقه، روستای سرابكلان را از روی شهر ساسانی سیروان جابجا می كند. این روستا طی دو سده اخیر روی ویرانه های شهر باستانی سیروان ایجاد شده است.***
​

رونق شهر ساسانى سيروان تا حدود قرن چهارم هجرى قمرى نيز حفظ شده بود. اغلب بناهاى اين شهر از سنگ و ملات گچ ساخته شده اند. «فريدون محمدي»، مدير جديد اداره كل ميراث فرهنگى و گردشگرى استان ايلام در خصوص تصميم اين اداره براى نجات شهر سيروان و انجام عمليات كاوش در آن به «ميراث خبر»، گفت: «طى آخرين جلسه كميته گردشگرى كه با حضور معاون عمرانى استاندارى ايلام برگزار شد، مقرر شد زمينه انتقال روستاى سرابكان از روى شهر تاريخى سيروان فراهم شود. البته اين موضوع بايد در كميته هايى نظير محيط زيست نيز به تصويب برسد. با توجه به ديدگاه مثبت مسئولين استاندارى نسبت به تغيير وضعيت شهر تاريخى سيروان، احتمال تصويب نهايى اين موضوع وجود دارد.»


شهر باستانى سيروان در روستاى سرابكلان در شهرستان شيروان چرداول قرار گرفته است. سبك معمارى ساختمان هاى موجود در اين شهر كه در 70 كيلومترى شمال شهر ايلام واقع شده، با بناهاى بازمانده در شهر تاريخى دره شهر قابل مقايسه است. تاكنون دره شهر طى 9 فصل مورد كاوش قرار گرفته است. اما شهر همه دره آن، سيروان هنوز مورد كاوش قرار نگرفته است. «فريدون محمدي»، درباره اقدامات مورد نظر براى رسيدگى به وضعيت شهر مدفون شده سيروان گفت: «اين شهر نه تنها از نظر قدمت تاريخى اهميت دارد، بلكه موقعيت جغرافيايى آن نيز، تبديل آن به يك قطب گردشگرى را قابل انجام مى كند. قله سيروان، در جنوب اين شهر باستانى و 2 تپه باستانى و يك امامزاده در شرق و غرب اين شهر طبيعت زيبايى را براى اين محوطه ايجاد كرده اند. رودخانه اى كه از شمال شهر مى گذرد و شاليزارهاى اين منطقه، به زيبايى منظر آن افزوده اند. پس از جابجايى روستاى ساخته شده روى شهر، مكاتبه با پژوهشكده باستان شناسى براى انجام كاوش در اين منطقه را آغاز مى كنيم.» اداره كل ميراث فرهنگى و گردشگرى استان ايلام جزو آخرين استان هاى كشور بوده كه مدير خود را شناخت. با توجه به فرصت محدود مديريت جديد و زمان باقى مانده تا پايان سال انجام بسيارى از فعاليت هاى پژوهشي، مطالعاتي، مرمتى و حفاظتى در اين استان غنى وجود نخواهد داشت. اما مديريت اين استان در نظر دارد تا زمينه را براى انجام اقدامات جدى در حوزه هاى ياد شده فراهم كند. برگذارى جلسات كميته گردشگري، اصلاح زير ساخت هاى ادارى و رسيدگى به فعاليت هاى پيشين اين اداره از جمله اقدامات اين مديريت به شمار مى رود.