- مقدمه
شاید تاکنون شما نیز به این نکته دقت کرده باشید و یا حتی از خود پرسیده باشید که چرا بیش‌تر از آن که راجع به «دانش نانو» بشنویم یا سخن بگوییم، راجع به «فناوری نانو» می‌شنویم یا می‌گوییم! یعنی چرا ما بیش‌تر می‌گوییم فناوری نانو و خیلی کم‌تر می‌گوییم دانش نانو؟ اصلا دانش و فناوری چه تفاوتی دارد؟
- فناوری چیست؟
واژه‌ی «فناوری» ترجمه‌ی واژه‌ی Technology است، و تعاریف بسیاری برای آن وجود دارد. به زبان ساده، فناوری عبارت است از روش انجام کارها توسط ما. فناوری ابزاری است که به کمک آن می‌توانیم به اهداف خود دست یابیم. به بیان دیگر، فناوری، کاربرد دانش در عمل است.
به طور مثال، وقتی می‌شنویم که ایران به فناوری قرار دادن ماهواره در مدار کره‌ی زمین دست یافته، یعنی دانشمندان و پژوهشگران ایرانی روش قرار دادن ماهواره در مدار کره‌ی زمین را آموخته‌اند. البته، بخشی از این فناوری به شکل سخت‌افزار است. در مثال بالا، ساختن ماهواره، موشک ماهواره‌بر، تجهیزات ارسال و دریافت سیگنال‌های مخابراتی و بسیاری از ابزارهای دیگر که برای انجام این کار مورد استفاده قرار می‌گیرد، بخش سخت‌افزاری این فناوری است. بخش دیگر این فناوری به شکل نرم‌افزار است. در همین مثال، دانش فنی طراحی ماهواره و موشک ماهواره بر، یا طراحی ارتباطات مخابراتی بین ماهواره و ایستگاه زمینی، بخش نرم‌افزاری این فناوری است.
برای درک بهتر، می‌توان فناوری پوشش دادن سطوح توسط نانوذرات را بیان کرد. این یک مثال پرکاربرد و واقعی در حوزه‌ی فناوری نانو است. ساخت و تولید تجهیزات و ابزار مورد نیاز برای پوشش‌دهی، بخش سخت‌افزاری این فناوری است. ساز و کار و چگونگی پوشش دادن سطوح به گونه‌ای که ویژگی‌های مورد نظر از جمله: پایداری، ضخامت، استحکام و موارد دیگر را به صورت مناسب داشته باشد؛ بخش نرم‌افزاری این فناوری محسوب می‌شود.
همان‌طور که بیان کردیم، فناوری ابزاری است که به کمک انسان می‌آید تا او بتواند به آن چه می‌خواهد دست یابد. هم‌چنین، متوجه شدیم که فناوری حداقل دارای 2 بخش است: سخت‌افزار و نرم‌افزار. اکنون می‌خواهیم بگوییم که دانش چیست؟ و چه ارتباطی بین دانش و فناوری وجود دارد؟ - دانش چیست؟
واژه‌ی «دانش» ترجمه‌ی واژه‌ی Science است و همانند فناوری تعاریف بسیاری برای آن وجود دارد. به زبان ساده، دانش تمام آن چیزی است که فکر و ذهن آدمی توانسته است از میان حجم انبوه اطلاعات و مشاهدات، به دست آورد و درک کند. دانش، اطلاعات نیست؛ اما بر مبنای اطلاعاتِ موجود بنا می‌شود. انسان‌ها توانسته‌اند اطلاعات جمع‌آوری شده از محیط پیرامون خود را در قالب مجموعه‌ای از حقایق، اصول، قوانین و نظریاتی که اساس آموزش انسان را تشکیل می‌دهند، تدوین و تنظیم کنند. مثلا گالیله بر مبنای مشاهدات خود بیان کرد: «زمین به دور خورشید می‌چرخد، نه خورشید به دور زمین». یا نیوتن با انجام آزمایش‌ها و مشاهده‌ی پدیده‌هایی بیان کرد: «بین هر دو جسم نیرویی از نوع جاذبه‌ی گرانشی وجود دارد که با حاصل ضرب جرم آن دو جسم متناسب است، و با مجذور فاصله‌ی آن‌ها از یکدیگر نسبت عکس دارد ». - ارتباط دانش و فناوری
دانش با درک قوانین موجود در طبیعت سر و کار دارد. درک قوانین طبیعت، به کشف دانش بنیادی درباره‌ی دنیا، هستی و همه‌ی موجودات زنده منجر می‌شود. لیکن دانش درباره‌ی چگونگی استفاده از این قوانین در زندگی انسان، ساکت و خنثی است. تنها هنگامی که دانش به کمک و تلاش برای حل مسائل و مشکلات بشر اقدام می‌کند، وارد عرصه‌ی فناوری شده است. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا اساساً ارتباطی بین دانش و فناوری وجود دارد یا نه؟
عده‌ای از اندیشمندان معتقدند دانش و فناوری تا قرن نوزدهم تقریبا مستقل از یکدیگر رشد کرده‌اند. اما در قرن بیستم بیش‌تر فناوری‌ها اساسا محصول اکتشاف دانش می‌باشند. شواهد تاریخی هم نشان می‌دهد که دانش و فناوری تا سال‌های پیش به کندی حرکت و پیشرفت می‌کردند. اما زمانی که میان دانش و فناوری رابطه‌ی متقابل برقرار شد، انفجار و تحول عظیمی در توسعه‌ی دانش و فناوری رخ داد. - انواع فناوری
تقسیم‌بندی‌های گوناگون و بسیاری برای فناوری وجود دارد. ما در این مقاله فقط به تعدادی از مهم‌ترین انواع فناوری می‌پردازیم.
5-1- فناوری پیشرفته
فناوری پیشرفته یا High Technology که به اختصار High Tech نیز نامیده می‌شود به فناوری‌های مدرن و پیچیده گفته می‌شود. مهم‌ترین ویژگی‌های این نوع فناوری، کارکنان با تحصیلات بالا، سرعت تغییر زیاد، بودجه‌ی تحقیق و توسعه‌ی زیاد و رشد سریع است. فناوری نانو، فناوری مخابرات و ارتباطات، فناوری الکترونیک، فناوری هوافضا و فناوری زیستی مثال‌های مهم فناوری پیشرفته است.
5-2- فناوری سطح پایین
فناوری سطح پایین یا همان Low Technology به آن دسته از فناوری‌هایی گفته می‌شود که در بخش‌های بزرگی از جامعه گسترده شده است. مهم‌ترین ویژگی‌های این نوع فناوری، کارکنان با سطح آموزش یا مهارت نسبتا پایین، عملیات دستی و غیرخودکار، هزینه‌های تحقیقاتی پایین، پایداری و ثبات فناوری است. فناوری‌های مربوط به حوزه‌ی مسکن، پوشاک و غذا عمدتا از نوع فناوری پایین است.
5-3- فناوری نوظهور
فناوری نوظهور یا همان Emerging Technology به هر نوع فناوری گفته می‌شود که هنوز به طور کامل تجاری‌سازی نشده، و به بازار عرضه نشده است، اما تا آینده‌ی نزدیک، مثلا 5 سال، به بازار عرضه خواهد شد. با رویکرد دیگری می‌توان فناوری نانو را یک فناوری نوظهور هم دانست. مهندسی ژنتیک، ابررسانایی و جایگزینی اینترنت به جای رایانه‌های شخصی مثال‌های دیگری از فناوری نوظهور است.
(برای آگاهی از ویژگی‌های هر یک از انواع فناوری میتوانید به کتاب‌های مدیریت فناوری مراجعه کنید یا هر کدام از واژگان را در اینترنت جستجو کنید.)
- جمع‌بندی
در این مقاله راجع به مفاهیم دانش و فناوری سخن گفتیم. همان‌گونه که در ابتدای مقاله نیز بیان کردیم، نانو بیش از آن که به نام «دانش نانو» نامیده شود به نام «فناوری نانو» گفته و شنیده می‌شود. بنابراین، رویکرد ما به فناوری نانو باید بیش‌تر رویکرد یک فناوری باشد تا یک دانش. اگر چه دانش نانو نیز جایگاه قابل‌توجهی دارد، اما آن چه موجب توجه خاص جهانیان به نانو شده، ویژگی فناورانه‌ی آن است. در مقاله‌ی بعدی، راجع به نقش خلاقیت و نوآوری در فناوری سخن می‌گوییم.