B a R a N
مدير ارشد تالار
مکتب جلایری یا مکتب تبریز-بغداد از جمله مکاتب نگارگری ایرانی است که شروعی تازه را در هنر نقاشی و تصویرسازی کتاب بعد از سبکهای عربی رقم زد و پایه گذار شکوفایی مکتب هرات در دوره تیموریان شد.
قدرت ایلخانان در حدود میانه سده هشتم هجری قمری از هم پاشید . آل جلایر در فروپاشی آنها نقش داشتند و در نهایت و در نهایت بخش اعظم مناطق مغولی مخصوصا عراق و غرب ایران را صاحب شدند.[SUP]1[/SUP]
جلایریان در حقیقت ابزاری برای پایان بخشیدن به حکومت مغول در ایران هستند. آنها بغداد را پایتخت خود ساختند و از سال 760ه.ق بر تبریز استیلا یافتند و در این شهر به هواداری و حمایت از کتاب آرایی پرداختند. جلایریان ، مقارن با پایان حکمرانی شان خصوصا در زمان حکومت سلطان احمد، به طور افراط آمیزی از هنر کتاب آرایی حمایت می کردند.[SUP]2[/SUP]
از سلاطین مشهور این عصر، می توان به سلطان اویس جلایری و سلطان احمد جلایر اشاره کرد. سلطان اویس نقاش ماهری بود که در کشیدن پیکره مهارت داشت و همچنین اعتبار زیاد او در این است که عبدالحی، استاد بزرگ قرن، به او نقاشی آموخته است، عبدالحی نقاشی را به سلطان یاد داد و سلطان با قلم سیاه به یک موضوع از "ابوسعیدنامه" پرداخت.[SUP]3[/SUP]
[h=2]تحلیل زیبایی شناسی مکتب آل جلایر به طور کلی ، می توان تنوع بسیاری را در شیوه های بیانی تاثیر منسوب به مکتب آل جلایر مشاهده کرد، که به طور واضح تفاوتهای اساسی بین کارگاه های مظفریان و جلایریان را نشان می دهد. در واقع وجه اشتراک بسیار اندکی بین این دو مکتب وجود دارد، زیرا به نظر می رسد بر منابع هنری متفاوتی بنا شده اند.[SUP]4[/SUP]
در مکتب جلایری رنگها نسبت به مکتب ایلخانی ، قوام بیشتری یافته و پیوند مستحکم تری با سطوح و تزئینات مجاورشان دارند.
اسلوب کلی نگاره ها ی این مکتب تا اندازه های زیادی مانند نگاره های ایلخانی در "شاهنامه دموت" است. ولی تنظیم فضاهای درونی از استحکام بیشتری برخوردار است و تناسب میان اندام و فضا به طرز شایسته ای تنظیم یافته است.[SUP]5[/SUP]
در واقع با اینکه مرکز این مکتب ، بغداد بوده است، ولی نگارگران بغداد مسیری متفاوت از مکتب بین النهرینی قدیم را دنبال کردند و راه نقاشان تبریز (ایلخانی) را ادامه دادند.[SUP]6[/SUP]
در مکتب جلایری رنگها نسبت به مکتب ایلخانی ، قوام بیشتری یافته و پیوند مستحکم تری با سطوح و تزئینات مجاورشان دارند. به طور کلی نگارگران این مکتب، رابطه ظریف میان انتزاع و طبیعت ، شکل و رنگ و انسان و محیط را که مشغله ذهنی شان بود ، دریافته بودند.[SUP]7[/SUP]
به طور کلی ، هنرمندان مکتب جلایری توانستند با موفقیت، مشکل رابطه میان فضا و تصویر را برای سلاطین آل جلایر و همچنین سلاطین تیموری جانشین آنها حل کنند و بدین ترتیب ، اصول و قوانین قراردادی محکمی را برای مینیاتور ایرانی به وجود آورند.[SUP]8[/SUP]
با حمایت سلطان احمد(آخرین سلطان جلایری) هنرمندان مکتب جلایری به شیوه های گوناگونی اثر آفریده و ترکیبات بکری به وجود آوردند که پنج نسل از هنرمندان ایرانی از آن منتفع شدند.[SUP]9[/SUP]
[h=2]نسخه های مصور دوره آل جلایر - عجایب المخلوقات قزوینی
- خمسه نظامی
- دیوان خواجوی کرمانی
- دیوان سلطان احمد جلایر
نگارگران مکتب جلایری
- شمس الدین
- عبدالحی
- جنید بغدادی
پی نوشت:
1- سیر و صور نقاشی ایران، ص51
2- Persian painting,p23
3- هنرنگارگری ایران، ص4
4- Persian painting,p22-23
5- نقاشی ایرانی، ص43
6- همان، ص64-66
7- همان ص44
8- Persian painting,p4
9- نقاشی ایرانی ص50
سمیه رمضان ماهی
بخش هنری تبیان