جام جم آنلاين: واژه تكيه در زبان فارسي در 4 معني به كار رفته است كه معروف‌ترين آن، اشاره به جايي است كه در آن مراسم روضه‌خواني و عزاداري حسيني را اجرا مي‌كنند.مشهورترين بناي از اين دست، تكيه دولت تهران بود كه حدود 140 سال پيش به عنوان بزرگ‌ترين نمايشخانه تاريخ ايران با گنجايش 20 هزار نفر و هزينه‌اي معادل 150 هزار تومان در زمان ناصرالدين شاه ساخته شد.
محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در روزنامه شرف، تاريخ 1304 ه .ق درباره تاسيس تكيه دولت نوشته است: از سال 1285، اراده شد كه تكيه‌اي عالي كه در خور مجالس عزاداري دولتي باشد در جنب عمارت و باغ خاصه سلطنتي بنا شود كه از آثار عظيمه بلكه از ابنيه عديم النظير اين عصر همايون شمرده شود. جمعي از مهندسان قابل و معماران ماهر، به امر دولت قاهره گردهم آمده و طرح اين بناي سعادت افتخار را ريختند و ظرف 5 4 سال مبالغ خطيره و از وجوه روزافزون، صرف عمارت اين بنا نموده تا به پايان آوردند.
نماي خارجي اين بناي دايره شكل آجري و داخل تكيه با كاشي‌هاي رنگارنگ پوشيده شده بود. اين كاشي‌ها با گل و بوته، نگاره‌هاي جانوري و طرح‌هاي اسليمي تزيين شده بودند. هر يك از اتاق‌ها و طاق نماهاي تكيه دولت متعلق به يك امير، وزير يا حكمران يكي از ولايات بود كه در زمان برگزاري مراسم با چراغ، آيينه، گلدان و قاليچه آن را زينت مي‌كردند و چلچراغ و قنديل‌هايي را از سقف مي‌آويختند. جايگاه ويژه شاه،يكي از غرفه‌هاي بالايي بود كه با پرده‌اي مشكي پوشيده مي‌شد.
در مركز تكيه، سكوي مدوري بود كه از زمين حدود يك متر ارتفاع داشت و با فرش‌هايي پوشانده مي‌شد. اين بنا ابتدا سقف نداشت و تعزيه زير آسمان باز انجام ميگرفت، اما پس از مدتي براي ايمن ماندن از تابش آفتاب و بارش باران، روي آن 8 نيم دايره چوبي ايجاد كردند و چادري كرباسي بر سقف كشيدند. البته در دوره مظفرالدين شاه داربست‌هاي چوبي را برچيدند و اسكلت فلزي دواري را بر فراز اين ساختمان بنا كردند.
چادر اين تكيه از بزرگ‌ترين و پرشكوه‌ترين پوشش‌هاي دوران خود بود كه بر سر اسكلت آهني آن استوار مي‌شد. اين پوشش چادري، با نقش‌هايي از شير، پلنگ، طاووس، مرغ، گل، گلدان و شير‌هاي شمشير به دست تزيين شده بود و هر بيننده‌اي را جذب خود ميكرد.
همچنين پرده شمايل‌هايي از ائمه و صحراي كربلا، بيرق‌ها، كتل‌ها، علامت ها، علم‌ها و ديگر آلات و ادوات مربوطه مانند زره، كلاهخود، سپر، شمشير و خنجر كه با اصول وقواعدي خاص به جرزها و اطراف نصب شده بود، زيبايي تكيه را مضاعف ميكرد. تكيه دولت ابتدا در 4 طبقه بنا شده بود كه در زمان مظفرالدين شاه، طبقه بالايي آن را خراب و بار روي ستون‌ها را سبك كردند. در هر كدام از طبقات هم ورودي‌هاي خاصي براي مردان، زنان و درباريان پيش بيني شده بود.
مجالس اصلي عزاداري دراين تكيه از روز اول ماه محرم شروع مي‌شد و روز يازدهم به پايان ميرسيد. باني اين 11 روز شخص شاه بود و پس از آن نوبت به درباريان، اشراف و اعيان ميرسيد كه تا آخر ماه صفر به برپايي مجالس تعزيه همت مي‌گماشتند. در روز‌هاي سوگواري محرم، ابتدا چندين روضه خوانده مي‌شد و در ادامه مجالس گوناگون تعزيه به اجرا در مي‌آمد. بنا به روايت‌هاي موثق، تعداد تعزيه‌خوان‌هاي هر مجلس گاهي به 1500 نفر ميرسيد كه با نظر معين‌البكا هدايت مي‌شدند. در زمان برگزاري تعزيه، دسته موزيك نظامي در جايگاه مخصوص خود جاي ميگرفت و با ساز و دهل، شبيه‌خوانان را همراهي ميكرد. چون فراهم كردن جاي نشستن در تكيه بسختي ميسر مي‌شد، زن‌ها از صبح زود بلكه بعضي قبل از طلوع آفتاب به آنجا مي‌آمدند و براي خود و بستگانشان جا مي‌گرفتند. از آنجا كه تا آخر مجلس به علت ازدياد جمعيت و بسته شدن درها، ورود و خروج از ساختمان امكانپذير نمي‌شد، بسياري از تماشاگران غذاي خود را نيز همراه مي‌آوردند.
در اواخر دوره قاجار به سبب تغييرات اجتماعي و سياسي، از اهميت تكيه دولت كاسته شد تا آنجا كه در دوره پهلوي اول با قدغن شدن اجراي تعزيه، متروكه گشت. سرانجام نيز اين بنا در سال 1327 خورشيدي، پس از حدود 80 سال استواري در اختيار بانك ملي قرار گرفت تا شعبه بازار در آن بنا شود.
محمدحسن خان اعتمادالسلطنه در روزنامه شرف، تاريخ 1304 ه .ق درباره تاسيس تكيه دولت نوشته است: از سال 1285، اراده شد كه تكيه‌اي عالي كه در خور مجالس عزاداري دولتي باشد در جنب عمارت و باغ خاصه سلطنتي بنا شود كه از آثار عظيمه بلكه از ابنيه عديم النظير اين عصر همايون شمرده شود. جمعي از مهندسان قابل و معماران ماهر، به امر دولت قاهره گردهم آمده و طرح اين بناي سعادت افتخار را ريختند و ظرف 5 4 سال مبالغ خطيره و از وجوه روزافزون، صرف عمارت اين بنا نموده تا به پايان آوردند.
نماي خارجي اين بناي دايره شكل آجري و داخل تكيه با كاشي‌هاي رنگارنگ پوشيده شده بود. اين كاشي‌ها با گل و بوته، نگاره‌هاي جانوري و طرح‌هاي اسليمي تزيين شده بودند. هر يك از اتاق‌ها و طاق نماهاي تكيه دولت متعلق به يك امير، وزير يا حكمران يكي از ولايات بود كه در زمان برگزاري مراسم با چراغ، آيينه، گلدان و قاليچه آن را زينت مي‌كردند و چلچراغ و قنديل‌هايي را از سقف مي‌آويختند. جايگاه ويژه شاه،يكي از غرفه‌هاي بالايي بود كه با پرده‌اي مشكي پوشيده مي‌شد.
در مركز تكيه، سكوي مدوري بود كه از زمين حدود يك متر ارتفاع داشت و با فرش‌هايي پوشانده مي‌شد. اين بنا ابتدا سقف نداشت و تعزيه زير آسمان باز انجام ميگرفت، اما پس از مدتي براي ايمن ماندن از تابش آفتاب و بارش باران، روي آن 8 نيم دايره چوبي ايجاد كردند و چادري كرباسي بر سقف كشيدند. البته در دوره مظفرالدين شاه داربست‌هاي چوبي را برچيدند و اسكلت فلزي دواري را بر فراز اين ساختمان بنا كردند.
چادر اين تكيه از بزرگ‌ترين و پرشكوه‌ترين پوشش‌هاي دوران خود بود كه بر سر اسكلت آهني آن استوار مي‌شد. اين پوشش چادري، با نقش‌هايي از شير، پلنگ، طاووس، مرغ، گل، گلدان و شير‌هاي شمشير به دست تزيين شده بود و هر بيننده‌اي را جذب خود ميكرد.
همچنين پرده شمايل‌هايي از ائمه و صحراي كربلا، بيرق‌ها، كتل‌ها، علامت ها، علم‌ها و ديگر آلات و ادوات مربوطه مانند زره، كلاهخود، سپر، شمشير و خنجر كه با اصول وقواعدي خاص به جرزها و اطراف نصب شده بود، زيبايي تكيه را مضاعف ميكرد. تكيه دولت ابتدا در 4 طبقه بنا شده بود كه در زمان مظفرالدين شاه، طبقه بالايي آن را خراب و بار روي ستون‌ها را سبك كردند. در هر كدام از طبقات هم ورودي‌هاي خاصي براي مردان، زنان و درباريان پيش بيني شده بود.
مجالس اصلي عزاداري دراين تكيه از روز اول ماه محرم شروع مي‌شد و روز يازدهم به پايان ميرسيد. باني اين 11 روز شخص شاه بود و پس از آن نوبت به درباريان، اشراف و اعيان ميرسيد كه تا آخر ماه صفر به برپايي مجالس تعزيه همت مي‌گماشتند. در روز‌هاي سوگواري محرم، ابتدا چندين روضه خوانده مي‌شد و در ادامه مجالس گوناگون تعزيه به اجرا در مي‌آمد. بنا به روايت‌هاي موثق، تعداد تعزيه‌خوان‌هاي هر مجلس گاهي به 1500 نفر ميرسيد كه با نظر معين‌البكا هدايت مي‌شدند. در زمان برگزاري تعزيه، دسته موزيك نظامي در جايگاه مخصوص خود جاي ميگرفت و با ساز و دهل، شبيه‌خوانان را همراهي ميكرد. چون فراهم كردن جاي نشستن در تكيه بسختي ميسر مي‌شد، زن‌ها از صبح زود بلكه بعضي قبل از طلوع آفتاب به آنجا مي‌آمدند و براي خود و بستگانشان جا مي‌گرفتند. از آنجا كه تا آخر مجلس به علت ازدياد جمعيت و بسته شدن درها، ورود و خروج از ساختمان امكانپذير نمي‌شد، بسياري از تماشاگران غذاي خود را نيز همراه مي‌آوردند.
در اواخر دوره قاجار به سبب تغييرات اجتماعي و سياسي، از اهميت تكيه دولت كاسته شد تا آنجا كه در دوره پهلوي اول با قدغن شدن اجراي تعزيه، متروكه گشت. سرانجام نيز اين بنا در سال 1327 خورشيدي، پس از حدود 80 سال استواري در اختيار بانك ملي قرار گرفت تا شعبه بازار در آن بنا شود.