موقعیت جغرافیایی:
محدوده مورد مطالعه در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و در عرض ۲۲ درجه و در جنوب شرقی ورقه ۱:۱۰۰۰۰۰ فیض آباد و ۴۰ کیلومتری شرق شهرستان کاشمر در مسیر جاده کاشمر به تربت حیدریه واقع شده است. کانسار کوه زر تربت حیدریه ناحیه کوه زر در فاصله ۳۳کیلومتری غرب تربت‌حیدریه، جنوب روستای فدیهه واقع شده است . قله کوه زر با ارتفاع ۱۶۳۰متر بلندترین نقطه این منطقه و اختلاف ارتفاع بین پایین‌ترین و بالاترین نقطه ۳۰۰متر است . نزدیکترین روستا به منطقه روستای فدیهه بوده که دارای امکانات برق و تلفن نیز می‌باشد. کوتاهترین راه دسترسی به منطقه کوه زر از طریق جاده آسفالته تربت حیدریه – بایگ – فدیهه است. شهر بایگ در فاصله ۲۲ کیلومتری و روستای فدیهه در فاصله ۳۸ کیلومتری جاده آسفالته درجه دو تربت حیدریه – بایگ – فدیهه واقع شده است. تعدادی راه مواسلاتی خاکی از روستای فدیهه تا نقاط مختلف داخل محدوده اکتشافی وجود دارد.
نمایی از روستای فدیهه و بخش شمالی کانسار
پیشینه معدنکاری:
بر اساس بررسیها و گزارشات باستان شناسان و گروه باستان شناسان میراث فرهنگی خراسان چنین استنباط شده که در ایام بسیار قدیم عملیات اکتشافی و معدنی در این محدوده انجام شده است به گونه‌ای که برخی سابقه معدنکاری در این منطقه را قبل از میلاد مسیح تا قرن هفتم هجری برآورد کرده‌اند. همچنین وجود و وفور آثار معدنکاری شدادی شامل حفریات معدنی قدیمی (تونل‌ها، ترانشه‌ها و فضاهای استخراج شده)، سرباره‌های ذوب و باقیمانده آسیاب‌های سنگی شواهد دیگری بر این مدعاست که در زمانهای قدیم، استخراج، استحصال و ذوب طلا در منطقه رایج بوده است. بعضی اسامی جغرافیایی که اشاره به وجود کانی‌سازی طلا و معدنکاری قدیمی دارند نیز جالب توجه است از آن جمله می‌توان به نامهایی نظیر قله کوه زر و کال زر در داخل محدوده کانسار طلا، روستای زرمهر در فاصله ۱۸ کیلومتری جنوب شرق روستای فدیهه و کال زرنوخ در حدود ۲۰ کیلومتری جنوب روستای زرمهر اشاره نمود.
حجم عملیات معدنکاری شدادی با توجه به سختی سنگهای معدنی منطقه، کم نظیر و تحسین‌برانگیز است. این حفریات در محل زونهای باریک کانی‌سازی بصورت شکاف و شبه تونل و در محل زونهای عریض کانی‌سازی به شکل اتاقکهای کوچک و بزرگ، تونل و چاهک می‌باشند. ساکنین روستای فدیهه به این حفریات معدنی، مس‌کن می‌گویند. این در حالی است که شواهد ژئوشیمیایی رسوب آبراهه‌ای و زمین‌شناسی مبنی بر کانی‌سازی غنی از مس در اکثر زونهای کانی‌سازی وجود ندارد و روشن است که هدف اصلی این معدنکاری شدادی طلا بوده است. اکثر این حفریات شدادی دارای اسامی محلی هستند مانند: غار کفتری، چاک علیرضا، غار صالحه و…
زمین شناسی:
محدوده مورد مطالعه شامل آبرفت‌های جدید و قدیم در منطقه زرمهر، جنوب گسل درونه گسترش دارد. رخنمون‌های بالا دست این آبرفت‌ها شامل ولکانیک‌های ائوسن و توده‌های نفوذی گرانودیوریتی شمال کاشمر می باشد که در این سنگها اندیس‌های متعدد طلا و مس شناسایی گردیده است. کوه زر بخشی از نوار آتشفشانی ـ نفوذی شمال گسل درونه می‌باشد. واحدهای سنگی منطقه شامل پامیس‌توف، لاپیلی‌توف، کریستال‌توف، ایگنیمبریت، دایک‌های دیابازی، ولکانیک‌های آندزیتی تا داسیتی و سنگهای نفوذی گرانیتوئیدی می‌باشد. ماده معدنی به صورت رگه‌ها و رگچه‌های کوارتز ـ هماتیتی می‌باشد که در ارتباط با عناصر ساختاری منطقه می‌باشد. ژنز طلا با توجه به وجود رگه‌های کوارتز ـ هماتیتی با ساخت شانه‌ای و کانی‌های پاراژنز دما بالا نظیر کالکوپیریت، گالن و اسفالریت، مزوترمال با سولفید پایین معرفی شده است.
در منطقه کوه زر محصولات دگرسانی به ترتیب فراوانی عبارتند از: کلریت، کوارتز، آرژیلیت، سریسیت، کربنات، آلکالی فلدسپار (عمدتا آلبیت) و اپیدوت. همچنین انواع دگرسانی گرمابی موجود عبارتند از: پروپلیتیک، سیلیسی، آژریلیک، کربناتی شدن.
منطقه دگرسان شده محتوی اکسیدآهن بالا در کمر زرد
منطقه کوه زر از نظر تنوع، گسترش و شدت آلتراسیون‌ها، ضعیف می‌باشد و صرفاً دگرسانی وسیع و فراگیر در منطقه کوه زر از نوع دگرسانی پروپلیتی است. البته با توجه به فراوانی نسبی کلریت، می‌توان این دگرسانی را از نوع کلریتی نامگذاری کرد. دیگر دگرسانی‌های موجود از گسترش بسیار محدود برخوردارند و بطور محلی اهمیت دارند.
واحد سنگی لاتیت برشی سبز روشن
زون آلتراسیون پروپلیتی با حضور کانی‌های ثانویه کلریت، اپیدوت و کلسیت مشخص می‌گردد. زون آرژیلیتی با تجزیه و تخریب فلدسپاتها، کلریت و کانی‌های فرومنیزین، تشکیل کانی‌های رسی و سریسیت، تغییر رنگ سنگها به سفید تا کرم مایل به زرد، آزاد شدن آهن و سست شدن ساختار سنگ مشخص می‌گردد. زون سیلیسی با راهیابی مقدار زیادی سیلیس به درون واحدهای سنگی مختلف، تشکیل رگچه‌های کوارتزی و سخت و محکم شدن سنگهای این منطقه مشخص می‌گردد.
کانی‌سازی در منطقه کوه زر به زون دگرسانی خاصی بستگی نداشته و تقریبا در اکثر زونهای آلتراسیون مشاهده می‌گردد و بیشتر به درزه و شکستگی‌ها و گسل‌ها محدود می‌گردد. در هر حال جایگزینی محلولهای کانی‌ساز با بروز دگرسانی موضعی در داخل زون کانی‌سازی و با تغییر رنگ سنگهای میزبان همراه بوده است .
فعالیتهای اکتشافی انجام شده: منطقه مورد نظر اولین بار در سال۱۳۷۲توسط سازمان زمین‌شناسی و در راستای همکاری با شرکت چینی ژیانگشی مورد اکتشاف قرار گرفت و بعنوان یک آنومالی معرفی شد.درسالهای ۱۳۷۰_ ۱۳۷۵ سازمان زمین شناسی کشور با همکاری کارشناسان چینی در راستای اکتشافات ژئوشیمیایی ناحیه ای محور سمنان ـ تربت حیدریه محدوده مورد مطالعه را به عنوان یکی از پتانسیل‌های طلا معرفی کرد.
ترانشه استخراج شده منطقه بازه موشی
پروانه اکتشافی این محدوده در سال ۱۳۷۶به شرکت زرمهر منتقل گردید و در شهریور ۱۳۷۶رسماً عملیات اکتشافی با تهیه نقشه زمین‌شناسی کوه‌زر با مقیاس ۱:۲۰۰۰۰و به وسعتkm۲ ۴۰ شروع شد. در سال ۱۳۸۰ برداشت ۲۰ نمونه ژئوشیمی و کانی سنگین از رسوبات آبرفتی جدید و قدیم منطقه که تجزیه و مطالعه نمونه‌ها مثبت ارزیابی گردید و ادامه عملیات اکتشافی در منطقه مورد تائید قرار گرفت.
در سال ۱۳۸۱ اکتشاف نیمه تفصیلی حفر چاهک‌های اکتشافی تاعمق ۱۰ متری در آبرفت‌های جدید در محدوده‌ای به وسعت بیش از۳۰ کیلومتر مربع طراحی و اجرا گردید.
ـ حفر ۵۲ چاهک اکتشافی در آبرفت‌های قدیمی (۳۵۰ متر) و جدید (۲۰۰ متر).
ـ برداشت ۵۰۰ نمونه کانی سنگین از افق‌های مختلف، آماده سازی و مطالعه نمونه‌ها.
ـ برداشت ۲ نمونه بزرگ (بیش از ۱ تن) جهت تست آزمایشگاهی.
طلای بدست آمده از کانسار زرمهر
نتایج اولیه نمونه‌های مورد مطالعه نشان می‌د‌‌هد که بخش وسیعی از آبرفت‌های محدوده اکتشافی، محتوی طلا به صورت آزاد می‌باشد. براساس نتایج بدست آمده، پیش بینی می‌شود که در آبرفت‌های منطقه زرمهر بیش از یک تن ذخیره طلا وجود داشته باشد. براساس نتایج بدست آمده، در آبرفت‌های منطقه زرمهر بیش از ۶۵۰ هزار تن کانسنگ طلا با عیار ۵/۵ گرم در تن وجود دارد.
منبع : پایگاه ملی داده ها
محدوده مورد مطالعه در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و در عرض ۲۲ درجه و در جنوب شرقی ورقه ۱:۱۰۰۰۰۰ فیض آباد و ۴۰ کیلومتری شرق شهرستان کاشمر در مسیر جاده کاشمر به تربت حیدریه واقع شده است. کانسار کوه زر تربت حیدریه ناحیه کوه زر در فاصله ۳۳کیلومتری غرب تربت‌حیدریه، جنوب روستای فدیهه واقع شده است . قله کوه زر با ارتفاع ۱۶۳۰متر بلندترین نقطه این منطقه و اختلاف ارتفاع بین پایین‌ترین و بالاترین نقطه ۳۰۰متر است . نزدیکترین روستا به منطقه روستای فدیهه بوده که دارای امکانات برق و تلفن نیز می‌باشد. کوتاهترین راه دسترسی به منطقه کوه زر از طریق جاده آسفالته تربت حیدریه – بایگ – فدیهه است. شهر بایگ در فاصله ۲۲ کیلومتری و روستای فدیهه در فاصله ۳۸ کیلومتری جاده آسفالته درجه دو تربت حیدریه – بایگ – فدیهه واقع شده است. تعدادی راه مواسلاتی خاکی از روستای فدیهه تا نقاط مختلف داخل محدوده اکتشافی وجود دارد.
نمایی از روستای فدیهه و بخش شمالی کانسار
پیشینه معدنکاری:
بر اساس بررسیها و گزارشات باستان شناسان و گروه باستان شناسان میراث فرهنگی خراسان چنین استنباط شده که در ایام بسیار قدیم عملیات اکتشافی و معدنی در این محدوده انجام شده است به گونه‌ای که برخی سابقه معدنکاری در این منطقه را قبل از میلاد مسیح تا قرن هفتم هجری برآورد کرده‌اند. همچنین وجود و وفور آثار معدنکاری شدادی شامل حفریات معدنی قدیمی (تونل‌ها، ترانشه‌ها و فضاهای استخراج شده)، سرباره‌های ذوب و باقیمانده آسیاب‌های سنگی شواهد دیگری بر این مدعاست که در زمانهای قدیم، استخراج، استحصال و ذوب طلا در منطقه رایج بوده است. بعضی اسامی جغرافیایی که اشاره به وجود کانی‌سازی طلا و معدنکاری قدیمی دارند نیز جالب توجه است از آن جمله می‌توان به نامهایی نظیر قله کوه زر و کال زر در داخل محدوده کانسار طلا، روستای زرمهر در فاصله ۱۸ کیلومتری جنوب شرق روستای فدیهه و کال زرنوخ در حدود ۲۰ کیلومتری جنوب روستای زرمهر اشاره نمود.
حجم عملیات معدنکاری شدادی با توجه به سختی سنگهای معدنی منطقه، کم نظیر و تحسین‌برانگیز است. این حفریات در محل زونهای باریک کانی‌سازی بصورت شکاف و شبه تونل و در محل زونهای عریض کانی‌سازی به شکل اتاقکهای کوچک و بزرگ، تونل و چاهک می‌باشند. ساکنین روستای فدیهه به این حفریات معدنی، مس‌کن می‌گویند. این در حالی است که شواهد ژئوشیمیایی رسوب آبراهه‌ای و زمین‌شناسی مبنی بر کانی‌سازی غنی از مس در اکثر زونهای کانی‌سازی وجود ندارد و روشن است که هدف اصلی این معدنکاری شدادی طلا بوده است. اکثر این حفریات شدادی دارای اسامی محلی هستند مانند: غار کفتری، چاک علیرضا، غار صالحه و…
زمین شناسی:
محدوده مورد مطالعه شامل آبرفت‌های جدید و قدیم در منطقه زرمهر، جنوب گسل درونه گسترش دارد. رخنمون‌های بالا دست این آبرفت‌ها شامل ولکانیک‌های ائوسن و توده‌های نفوذی گرانودیوریتی شمال کاشمر می باشد که در این سنگها اندیس‌های متعدد طلا و مس شناسایی گردیده است. کوه زر بخشی از نوار آتشفشانی ـ نفوذی شمال گسل درونه می‌باشد. واحدهای سنگی منطقه شامل پامیس‌توف، لاپیلی‌توف، کریستال‌توف، ایگنیمبریت، دایک‌های دیابازی، ولکانیک‌های آندزیتی تا داسیتی و سنگهای نفوذی گرانیتوئیدی می‌باشد. ماده معدنی به صورت رگه‌ها و رگچه‌های کوارتز ـ هماتیتی می‌باشد که در ارتباط با عناصر ساختاری منطقه می‌باشد. ژنز طلا با توجه به وجود رگه‌های کوارتز ـ هماتیتی با ساخت شانه‌ای و کانی‌های پاراژنز دما بالا نظیر کالکوپیریت، گالن و اسفالریت، مزوترمال با سولفید پایین معرفی شده است.
در منطقه کوه زر محصولات دگرسانی به ترتیب فراوانی عبارتند از: کلریت، کوارتز، آرژیلیت، سریسیت، کربنات، آلکالی فلدسپار (عمدتا آلبیت) و اپیدوت. همچنین انواع دگرسانی گرمابی موجود عبارتند از: پروپلیتیک، سیلیسی، آژریلیک، کربناتی شدن.
منطقه دگرسان شده محتوی اکسیدآهن بالا در کمر زرد
منطقه کوه زر از نظر تنوع، گسترش و شدت آلتراسیون‌ها، ضعیف می‌باشد و صرفاً دگرسانی وسیع و فراگیر در منطقه کوه زر از نوع دگرسانی پروپلیتی است. البته با توجه به فراوانی نسبی کلریت، می‌توان این دگرسانی را از نوع کلریتی نامگذاری کرد. دیگر دگرسانی‌های موجود از گسترش بسیار محدود برخوردارند و بطور محلی اهمیت دارند.
واحد سنگی لاتیت برشی سبز روشن
زون آلتراسیون پروپلیتی با حضور کانی‌های ثانویه کلریت، اپیدوت و کلسیت مشخص می‌گردد. زون آرژیلیتی با تجزیه و تخریب فلدسپاتها، کلریت و کانی‌های فرومنیزین، تشکیل کانی‌های رسی و سریسیت، تغییر رنگ سنگها به سفید تا کرم مایل به زرد، آزاد شدن آهن و سست شدن ساختار سنگ مشخص می‌گردد. زون سیلیسی با راهیابی مقدار زیادی سیلیس به درون واحدهای سنگی مختلف، تشکیل رگچه‌های کوارتزی و سخت و محکم شدن سنگهای این منطقه مشخص می‌گردد.
کانی‌سازی در منطقه کوه زر به زون دگرسانی خاصی بستگی نداشته و تقریبا در اکثر زونهای آلتراسیون مشاهده می‌گردد و بیشتر به درزه و شکستگی‌ها و گسل‌ها محدود می‌گردد. در هر حال جایگزینی محلولهای کانی‌ساز با بروز دگرسانی موضعی در داخل زون کانی‌سازی و با تغییر رنگ سنگهای میزبان همراه بوده است .
فعالیتهای اکتشافی انجام شده: منطقه مورد نظر اولین بار در سال۱۳۷۲توسط سازمان زمین‌شناسی و در راستای همکاری با شرکت چینی ژیانگشی مورد اکتشاف قرار گرفت و بعنوان یک آنومالی معرفی شد.درسالهای ۱۳۷۰_ ۱۳۷۵ سازمان زمین شناسی کشور با همکاری کارشناسان چینی در راستای اکتشافات ژئوشیمیایی ناحیه ای محور سمنان ـ تربت حیدریه محدوده مورد مطالعه را به عنوان یکی از پتانسیل‌های طلا معرفی کرد.
ترانشه استخراج شده منطقه بازه موشی
پروانه اکتشافی این محدوده در سال ۱۳۷۶به شرکت زرمهر منتقل گردید و در شهریور ۱۳۷۶رسماً عملیات اکتشافی با تهیه نقشه زمین‌شناسی کوه‌زر با مقیاس ۱:۲۰۰۰۰و به وسعتkm۲ ۴۰ شروع شد. در سال ۱۳۸۰ برداشت ۲۰ نمونه ژئوشیمی و کانی سنگین از رسوبات آبرفتی جدید و قدیم منطقه که تجزیه و مطالعه نمونه‌ها مثبت ارزیابی گردید و ادامه عملیات اکتشافی در منطقه مورد تائید قرار گرفت.
در سال ۱۳۸۱ اکتشاف نیمه تفصیلی حفر چاهک‌های اکتشافی تاعمق ۱۰ متری در آبرفت‌های جدید در محدوده‌ای به وسعت بیش از۳۰ کیلومتر مربع طراحی و اجرا گردید.
ـ حفر ۵۲ چاهک اکتشافی در آبرفت‌های قدیمی (۳۵۰ متر) و جدید (۲۰۰ متر).
ـ برداشت ۵۰۰ نمونه کانی سنگین از افق‌های مختلف، آماده سازی و مطالعه نمونه‌ها.
ـ برداشت ۲ نمونه بزرگ (بیش از ۱ تن) جهت تست آزمایشگاهی.
طلای بدست آمده از کانسار زرمهر
نتایج اولیه نمونه‌های مورد مطالعه نشان می‌د‌‌هد که بخش وسیعی از آبرفت‌های محدوده اکتشافی، محتوی طلا به صورت آزاد می‌باشد. براساس نتایج بدست آمده، پیش بینی می‌شود که در آبرفت‌های منطقه زرمهر بیش از یک تن ذخیره طلا وجود داشته باشد. براساس نتایج بدست آمده، در آبرفت‌های منطقه زرمهر بیش از ۶۵۰ هزار تن کانسنگ طلا با عیار ۵/۵ گرم در تن وجود دارد.
منبع : پایگاه ملی داده ها