- مجموعه‌ي بازار زنجان از جمله مهم‌ترین و زیباترین مجموعه‌های تاريخي استان زنجان است که در بافت تاریخی شهر زنجان واقع شده است. مجموعه‌ي تاريخي بازار زنجان در قلب بافت قديمي شهر كه روزگاري مشرف به دروازه‌ي قلتوق، دروازه‌ي جنوبي زنجان بود، قرار دارد. اين بازار از سوي غرب و شرق گسترده شده و به اين لحاظ به بازار پايين و بازار بالا تقسيم و نام‌گذاري شده است و طولانی‌ترین بازار تاریخی کشور را تشکیل می‌دهد.راسته‌ي اصلی بازار زنجان به طول حدود یک کیلومتر، با سراهای مختلفی مرتبط است و راسته‌های فرعی نیز در راستای تنوع مشاغل و استقرار صنوف هم‌سان در یک ناحیه ایجاد شده‌اند.طبق اسناد و متون تاريخي، ساخت بازار زنجان در سال 1205هجري قمري در دوران حكومت آقامحمدخان قاجار آغاز و به سال 1213هجري قمري مقارن با حكومت فتحعلي‌شاه قاجار پايان يافت و در دوره‌هاي بعد نيز به بناي آن افزوده شد. مجموعه‌ي بازار بالا شامل بازار قيصريه، بازار بزازها، راسته‌ي حجت‌الاسلام، امامزاده و عبدالعلي‌بيك است. اين مجموعه از نظر توليد و عرضه‌ي كالا و خدمات جنبي وابسته، بسيار غني و مهم‌ترين مركز اقتصادي و تجاري شهر محسوب مي‌شده است.[h=5]از دیگر آثار ارزشمند در مجموعه‌ي بازار زنجان، گرمابه‌های تاریخی است که با ویژگی‌های منحصربه‌فرد از لحاظ معماری، سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کنند. در این میان، گرمابه‌ي تاریخی حاج‌داداش با تغییر کاربری به سفره‌خانه‌ي سنتی تبدیل شده است و به گردشگران خدمات‌رسانی می‌کند؛ اما گرمابه‌های حاج ابراهیم و میرلی همچنان به سبک سنتی ارائه‌ي خدمات می‌کنند.بازار زنجان با توجه به قرار گرفتن این شهر در مسیر راه‌های تجارتی شرق – غرب، در امتداد مسیر قزوین – تبریز ایجاد شده و متصل‌کننده‌ي دروازه‌ي قزوین به دروازه‌ي تبریز است. از سوی دیگر، به‌دليل ارتباط بسیار قوی زنجان با مناطق مرکزی از طریق کردستان و همین‌طور نیاز روستايیان اطراف، بویژه در بخش‌های جنوبی منطقه در استفاده از مسیر ارتباطی عمده‌ي شرق – غرب، بازار زنجان از اهميت بسيار زيادي برخوردار بوده است.بنای بازار از سبک معماری دوران قاجار پیروی کرده است و ویژگی‌های هنری منحصربه‌فردی دارد، به‌گونه‌ای که در آن، زیباترین تکنیک‌های معماری و شیوه‌های تزيینی در راسته‌ها، حجره‌ها، مساجد، سراها و کاروانسراها به اجرا گذاشته شده است.وجود انواع طاق‌ها و قوس‌های هلالی، جناغی و ضربی، آجر‌چینی با طرح‌های مختلف، به‌کارگیری تکنیک آجر و کاشی، کاشی‌کاری با طرح‌ها و رنگ‌های متنوع و انواع نوآوری‌های تزيینی دیگر، سبب ایجاد یکی از زیباترین آثار هنر و معماری کشور در قالب مجموعه‌ي بازار زنجان شده است.وجود کاروانسراها در بازار زنجان، نمایانگر رونق این بازار در گذشته و مراجعه‌ي مسافران و ساکنان شهرها و روستاهای اطراف به این بازار است.کاروانسراهای بازار زنجان یا به عبارت دیگر، سراهای آن از ارزشمند‌ترین عناصر تجاری و معماری این بازار به حساب می‌آیند. سراها غالبا محل استقرار تجارتخانه‌ها بوده‌اند و همه دارای حیاط مرکزی هستند. نکته‌ي مهم درباره‌ي سراها چگونگی ارتباط آن‌ها با راسته و نحوه‌ي حرکت در داخل آن‌هاست. سراهای ملک، حاج شعبان، حاج فتح‌الله، حاج جواد، نهالی، شاطرعلی، حاج رحمان قربانی، حاج کلبعلی، حاج شامی از جمله سراهاي یک حیاطی بازار زنجان هستند.همچنین در کنار مجموعه‌ي بازار، مساجد چهل‌ستون، سید‌فتح‌الله، حجت‌الاسلام و مسجدجامع زنجان بنا شده‌اند تا بازاریان زنجان در کنار فعالیت‌های تجاری خود، فعالیت‌های اجتماعی و مذهبی را در این مساجد انجام دهند.از دیگر آثار ارزشمند در مجموعه‌ي بازار زنجان، گرمابه‌های تاریخی است که با ویژگی‌های منحصربه‌فرد از لحاظ معماری، سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کنند. در این میان، گرمابه‌ي تاریخی حاج‌داداش با تغییر کاربری به سفره‌خانه‌ي سنتی تبدیل شده است و به گردشگران خدمات‌رسانی می‌کند؛ اما گرمابه‌های حاج ابراهیم و میرلی همچنان به سبک سنتی ارائه‌ي خدمات می‌کنند.
