« این مسجد توسط یکی از حاکمین ترک دستگاه عباسیان به نام ابن طولون در فاصله سالهای 263 و 266 ﻫ / 876 و 879 م ساخته شده است. مسجد ابن طولون با نگاه به مسجدی در بین النهرین که توسط خلفا برپا شده بود ساخته شده است.در آنجا هنر ساختمان از ایران که مواد ومصالح آن خشت خام یا پخته یعنی آجر بود الهام می گرفت و نه از بیزانس که مصالح آن سنگ بود. به جای ستونهای سنگی که معماران شامی و مغربی به کار می بستند و بیشتر آنها هم از ویرانه های ساختمانهای رومیان بود ،برای برپا داشتن بامها از جرزهای آجری بهره می جستند. در اینجا نه تنها فن ساختمان متفاوت است بلکه اصول زیبایی شناسی آن هم متفاوت است . با این همه خواهیم دید که تصویر فضا و شیوة فضاسازی اصولاً در هر دو یکی است .
مسجد ابو طولون حیاط مربع شکل بزرگی دارد که ساختمانها در پیرامون آن است . ردیف رواقهایی که آن را در میان گرفته اند پهنایی به میزان دو راهرو دارند و شبستان آن هم به پهنای پنج راهرو است . طاقهایی که باربام بر آنهاست همه به حیاط نگاه می کنند یعنی آنکه همه به موازات دیوارهای اطراف حیاط هستند. ترکیب طاقهای بنا شده بر جرزهای ضخیم مانند دیوارهایی هستند که در آنها درهایی با طاقهای رومی گشوده باشند یا به عبارت دیگر همچون ردیفی از جرزها و دروازه ها نمودار می شوند. ترکیب دیوارها و فضای در میان گرفته آنها توازنی کامل دارند و هر یک مکمل دیگری هستند و این مطلب با پنجره های گذاشته شده در میان طاقها و در کنار محور هر یک از جرزها چشمگیرتر می شود و طاقها را با فضاهای پر و خالی به صورت پرده های سایه روشن با روشنایی قوی و ضعیف درآورده است .
برگرفته شده از :http://www.memaran.ir